همایون نامه: تاریخ منظوم حکیم زجاجی سراینده سده هفتم: تفاوت میان نسخه‌ها

اين منظومه، اثر طبع سراينده‌اى در سده هفتم در تبريز است كه شاه‌نامه را نمونه ذوق و پسند خاطرِ خود كرد و به پيروى از آن، اين دفتر را ساخت. شاعرانى در شمال غربى ايران، در نيمه دوم سده ششم، پيدا شدند كه كارشان با شاعرانِ سرزمين ادب‌پرورِ خراسان متفاوت بود. نام‌دارانى چون ابوالعلاى گنجوى، قوامى گنجوى، فلكى شروانى، خاقانى شروانى و نظامى گنجوى در آذربايجان از اين دسته‌اند و شايد شعر حكيم زجّاجى را كه در ميانه سده هفتم مى‌زيست، دنباله شيوه و حركت همانان بتوان شمرد. اين كتاب با گزارش‌هايى از رويدادهاى روزگار بنى اميه آغاز مى‌شود و همه رويدادهاى دوران امويان و عباسيان و خروج مغول و سقوط خلافت بغداد را در بر مى‌گيرد. تاريخ سرايش اين منظومه دانسته نيست، اما گمان مى‌رود كه زجاجى در 68 سالگى به پايان سرودنِ بخشى از اشعار رسيده باشد؛ زيرا وى در دو جا از اين تاريخ (ميان سال‌هاى 675 تا 680) به روشنى سخن مى‌گويد. او در دنباله ستايش صدر الدين زنجانى، از ده سال رنج خود در كار سامان‌دهى اين تاريخ منظوم ياد مى‌كند و مى‌گويد كه اين دفتر را به ياد زنجانى پرداخته است به اميد اينكه در روزگار پيرى از او دست‌گيرى شود.

سروده‌هايى در نعتِ پيامبر خدا(ص) و پيشوايان مذهبى، در اين نسخه فراهم آمده است و شعرهايى نيز در بيشتر جاهاى آن به هنگام سرايش داستان‌ها، در ستايش برخى از پهلوانان، اميران، خلفا، سرداران، وزيران و بزرگان ديده مى‌شود. علاقه و دوست‌دارى سراينده را به تشيع، از شعرهاى وى در بخشِ ذكر فاجعه كربلا و جنبش مختار و ستايش‌هاى او در باره حضرت على (ع به روشنى مى‌توان فهميد، اما قطعه‌هايى ويژه همراه با ستايش نيز به نام خواجه شمس الدين محمد جوينى و صدر الدين زنجانى و سپاسى از مهربانى‌ها و كمك‌هاى آن بزرگواران در اين كتاب هست كه از حال و روزگار سراينده منظومه حكايت مى‌كند. وى هم‌چنين، از رنج و اندوه خود در مرگ زنجانى سخن به ميان مى‌آورد. محمد جوينى صاحب ديوان آباقا خان بود و در 661، به فرمان هلاكو به وزارت برگزيده و پس از 29 سال خدمت‌گزارى به دستگاه اميران مغول، در 683 كشته شد. هرچند ستايش‌هايى در باره محمد جوينى در اين نسخه وجود دارد، اشارتى به قتل او در آن يافت نمى‌شود.