پرش به محتوا

سبحانی تبریزی، جعفر: تفاوت میان نسخه‌ها

۲۳٬۱۱۰ بایت اضافه‌شده ،  ‏۱ فوریهٔ ۲۰۱۷
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - '( ' به '(')
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۳: خط ۳۳:
</div>
</div>


==ولادت ==


'''جعفر سبحانی'''، متکلم، فقیه و مرجع تقلید معاصر شیعه و از اساتید حوزه علمیه قم، در 28 شوال 1347ق (20 فروردین 1308ش) در تبریز و در خانواده علم و تقوا و فضیلت دیده به جهان گشود.  
==ولادت==
آیت‌اللّه سبحانی در 28 شوال المکرم 1347ق (20 فروردین 1308ش)، در تبریز در خانواده‌ای اهل علم و تقوا و فضیلت دیده به جهان گشود.


پدر بزرگوار ایشان، زاهد وارسته، آیت‌الله حاج شیخ محمدحسین سبحانى خیابانى(ره)، یکى از عالمان و فقیهان تبریز بود که بیش از 50 سال به کار تدریس، تألیف، راهنمایى مردم و پرورش شاگردان اشتغال داشت.
==تحصیلات==
آیت‌اللّه حاج شیخ جعفر سبحانی، پس از فراغت از تحصیلات ابتدایی، در مکتب‌خانه مرحوم میرزا محمود فاضل (فرزند فاضل مراغی از شاگردان شیخ اعظم انصاری) به فراگیری متون ادب پارسی پرداخت و کتاب‌هایی مانند: گلستان، بوستان، تاریخ معجم، نصاب الصبیان، ابواب الجنان و غیره را فراگرفت، سپس در 14 سالگی (1361ق) رهسپار مدرسه علمیه طالبیه تبریز گردید و به آموختن مقدمات علوم و سطوح پرداخت. علوم ادبی را نزد مرحومان: حاج شیخ حسن نحوی و شیخ علی‌اکبر نحوی و بخشی از «مطول»، «منطق منظومه» و «شرح لمعه» را در محضر علامه بزرگوار میرزا محمدعلی مدرس خیابانی، صاحب «ریحانة الأدب» (م 1373ق) آموخت و این همه، پنج سال (تا 1365ق) به طول انجامید.


استاد سبحانی، در آن زمان سخت مشغول تعلیم و تعلم دروس مقدمات و مباحثه و تألیف بود. یادگار قلمی ایشان از آن زمان (با اینکه نوجوانی 17 ساله بود) دو کتاب است که هم‌اینک موجود می‌باشد:
#معیار الفکر (در منطق)؛
#مهذب البلاغة (در علم معانی، بیان و بدیع).


==کسب علم و دانش==
==مهاجرت به حوزه علمیه قم==
استاد در مهرماه 1325ش، به علت نابسامانی اوضاع اجتماعی آذربایجان، به شهر مقدس قم هجرت فرمود و به تکمیل سطوح، همت گماشت. باقی‌مانده «فرائد الأصول» را نزد مرحوم آیت‌الله حاج میرزا محمد مجاهدی تبریزی (1327 - 1379ق) و آیت‌اللّه حاج میرزا احمد کافی (1318 - 1412ق) آموخت و «کفایة الأصول» را هم نزد مرحوم آیت‌اللّه‌العظمی گلپایگانی (م 1414ق) آموخت.


آیت‌الله حاج شیخ جعفر سبحانى، پس از فراغت از تحصیلات ابتدایى، در 14 سالگى (1361ق) رهسپار مدرسه علمیه طالبیه تبریز گردید و به آموختن مقدمات علوم و سطوح پرداخت. در مهرماه 1325ش وارد قم شد و به تکمیل سطوح، همت گماشت.
==اساتید==
آیت‌اللّه سبحانی پس از تکمیل سطوح عالیه در 1369ق، به درس‌های خارج فقه و اصول راه یافت و به خوشه‌چینی از محضر بزرگان زیر پرداخت:
#مرحوم آیت‌اللّه‌العظمی بروجردی (1292 - 1380ق) که در آن روزها مبحث وقت از کتاب صلاة را تدریس می‌فرمود.
#مرحوم آیت‌اللّه حاج سید محمد حجت کوه‌کمری (1301 - 1372ق) که در آن زمان تدریس خارج بیع را آغاز کرده بود.
#مرحوم آیت‌اللّه‌العظمی امام خمینی (1320 - 1409ق) که در آن زمان بحث استصحاب را مطرح می‌فرمود. معظم‌له تا پایان دوره اوّل درس اصول حضرت امام، به  


آیت‌الله پس از تکمیل سطوح عالیه در 1369ق، به درس‌هاى خارج فقه و اصول راه یافت و به خوشه‌چینى از محضر بزرگان زیر پرداخت:
درس ایشان حاضر گشت، آنگاه بر آن شد تا مجموع درس‌های ایشان را به دقت ضبط‍‌ کند و تحریر نماید، این کار در ضمن 7 سال (1330 - 1337ش) انجام گرفت و در همان زمان به چاپ رسید.


* مرحوم آیت‌الله ‌العظمى بروجردى (1292-1380ق)؛
حضرت آیت‌اللّه سبحانی به‌غیراز تحصیل دروس فقه و اصول، به آموختن فلسفه و کلام و تفسیر نیز اشتغال داشت. استاد از دوران نوجوانی به مسائل فکری و عقلی کشش بسیار زیادی داشت و به شخصیت‌های متفکر و اساتید منطق و معقول ارجی شایان می‌نهاد.
* مرحوم آیت‌الله حاج [[حجت کوه‌کمری، محمد|سید محمد حجت]] کوهکمرى (1301-1372ق)؛
* مرحوم آیت‌الله ‌العظمى امام خمینى (1320-1409ق).


امام در آن زمان بحث استصحاب را مطرح مى‌فرمود. معظم‌له تا پایان دوره اول درس اصول حضرت امام، در درس ایشان حاضر گشت، آنگاه بر آن شد تا مجموع درس‌هاى ایشان را به‌دقت ضبط کند و تحریر نماید. این کار در ضمن 7 سال (1337-1430ش) انجام گرفت و در همان زمان به چاپ رسید.
ازهمین‌رو در تبریز به محضر مرحوم آیت‌اللّه حاج سید محمد بادکوبه‌ای (م 1390ق) شتافت و از او شرح «قواعد العقائد» علامه را بیاموخت. سپس در حوزه علمیه قم مطالعات فلسفی خویش را با شرکت در درس‌های منطق و فلسفه حضرت آیت‌اللّه علاّمه سید محمدحسین طباطبائی (م 1402ق) تکمیل نمود و در سال‌های 1328 تا 1330ش، «شرح منظومه» و پس از آن بخش اعظم «اسفار» را نزد ایشان فراگرفت و هم‌زمان، در جلسه شب‌های پنج‌شنبه و جمعه علاّمه طباطبائی، که در آن فلسفه مادی به نقد کشیده می‌شد و نگارش کتاب ارزشمند «اصول فلسفه و روش رئالیسم» و پاورقی آن توسط‍‌ استاد شهید آیت‌اللّه مطهری حاصل آن جلسات بود، شرکت جست و پس از پایان این دوره به خواست حضرت استاد علاّمه، کتاب اصول فلسفه را به عربی بازگرداند که نخستین جلد آن با تقریظ‍‌ علامه طباطبائی به چاپ رسید.


حضرت آیت‌الله سبحانى به‌غیر از تحصیل دروس فقه و اصول، به آموختن فلسفه و کلام و تفسیر نیز اشتغال داشت. استاد از دوران نوجوانى در مسائل فکرى و عقلى کوشش بسیار زیادى داشت و به شخصیت‌هاى متفکر و اساتید منطق و معقول ارج شایان مى‌نهاد.
==تدریس==
استاد معظم، حضرت آیت‌اللّه سبحانی، از زمان تحصیل (1361ق / 1321ش) به تدریس مقدمات می‌پرداخت و پس از آنکه به حوزه علمیه قم آمد (18 سالگی) کار تدریس را ادامه داد و پس از زمانی چند نیز به تدریس سطوح پرداخت. ایشان نزدیک به 7 سال «مطول»، چند دوره «معالم» و «لمعتین»، 7 دوره «فرائد» شیخ انصاری (در 21 سال)، چند دوره «مکاسب» و «کفایه» و پنج مرتبه «شرح منظومه» (در 10 سال) را تدریس نمود. در سال 1394ق (1354ش) نیز بر اثر اصرار فضلا و طلاب علاقه‌مند حوزه، درس خارج فقه و اصول را تشکیل داد که تاکنون بحمداللّه ادامه دارد. درس خارج اصول ایشان یکی از شاخص‌ترین حلقه‌های درسی حوزه بشمار می‌رود و از مزایای آن این است که هر روز درس معظم‌له زیر نظر ایشان به چاپ رسیده و بیش از 600 نفر در آن شرکت می‌نمایند.


== تدریس ==
استاد معظم تاکنون پنج دوره کامل اصول و هر دوره در 6 سال، تدریس نموده و هم‌اکنون ششمین دوره آن را پشت سر می‌نهد. تقریرات این درس‌ها بسیار است و یک دوره کامل آن در 4 جلد به نام «المحصول فی علم الأُصول» به قلم آقای جلالی مازندرانی و «إرشاد العقول إلی علم الأصول» به قلم آقای محمدحسین الحاج العاملی به چاپ رسیده است.


در سال 1394ق (1354ش) بر اثر اصرار فضلا و طلاب علاقه‌مند حوزه، درس خارج فقه و اصول را تشکیل داد که تاکنون بحمدالله ادامه دارد. درس خارج اصول ایشان یکى از شاخص‌ترین حلقه‌هاى درسى حوزه بشمار مى‌رود.
نیز جناب ایشان در طول بیش از 20 سال تدریس منظم خارج فقه، تاکنون مباحث مختلفی را بحث نموده است که عبارتند از: کتب زکات، حدود، دیات، قضاء، مضاربه (دو بار)، مکاسب محرمه، خیارات، ارث، طلاق، نکاح و خمس. بسیاری از فضلای حوزه به ضبط‍‌ افادات استاد پرداخته‌اند که برخی از آنها نیز به چاپ رسیده است. همچنین استاد سالیان درازی کتاب عمیق «اسفار» را برای گروه بسیاری تدریس نموده است که پاره‌ای از آنان اکنون خود از اساتید فلسفه بشمار می‌روند. ایشان به‌غیراز تدریس منظم فقه، اصول و فلسفه در حوزه علمیه، سالیان دراز به آموزش عقاید، رجال، درایه، تاریخ اسلام و تشیع، ملل و نحل، تفسیر و ادبیات پرداخته و در هریک از آنها آثار مفید و متعددی را به جامعه اسلامی تقدیم نموده است.


استاد معظم تاکنون چهار دوره کامل اصول و هر دوره در 6 سال، تدریس نموده و هم‌اکنون پنجمین دوره آن را پشت سر مى‌نهد.
==شیوه تدریس==
استاد سبحانی هماره سر وقت (بدون‌اندکی تأخیر) در جلسه درس حاضر می‌شود و با بیانی شمرده و منظم به القای دروس فقه و اصول و عقاید می‌پردازد. ایشان در آغاز، دورنمایی از بحث را ترسیم می‌کند و آنگاه به‌تفصیل، موضوع مورد بحث را توضیح می‌دهد. وی به‌هنگام نقل گفتار صاحب‌نظران از محققان پیشین تا محققان معاصر، از آنان تکریمی شایان می‌کند و درعین‌حال، با دقت و ژرف‌نگری سخن آنان را نقد می‌کند. جلسات درس ایشان، به‌خصوص فقه، آمیزه‌ای از پند و‌اندرز و اخلاق و تاریخ است و به‌خوبی به اشکالات شاگردان (هرچند سست باشد) گوش فراداده و با متانت و بردباری به پاسخ آنان می‌پردازد. ایشان در درس بر زیبانویسی و رعایت نکات ادبی و ویرایشی تأکید فراوان می‌نماید. نیز تا مدتی پس از درس، نشسته و برای شنیدن پرسش‌های دیگران و پاسخ بدانها درنگ می‌کند. دفاتر شاگردان خود را گرفته و آنان را به بهترنویسی راهنمایی می‌کند و گاهی در روزهای چهارشنبه به شرح حدیثی از ائمّه اطهار سلام‌اللّه‌علیهم‌اجمعین نیز می‌پردازد.


== فعالیت‌ها ==
استاد برخی از نوشتارهای شاگردانش در فقه، اصول، کلام و تاریخ را (که درس‌های او را به نگارش درآورده‌اند) مطالعه کرده و با تصحیح برخی از مطالب آن، آنها را به دست چاپ سپرده و از این رهگذر آنان را مورد تشویق قرار می‌دهد.


در سال 1359ش، مؤسسه [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] به همت ایشان با اهداف زیر تأسیس گردید:
هم‌اکنون بسیاری از شاگردان فرهیخته ایشان از مدرسین حوزه علمیه، مؤلفین کتاب‌های اسلامی، اساتید دانشگاه، قضات دادگاه‌ها، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و ائمّه جمعه و جماعات کشور بشمار می‌روند.


* تربیت و آموزش استعدادهاى جوان براى تحقیق در مسائل اسلامى، به‌ویژه تفسیر، حدیث و عقاید؛
==شرکت در تأسیس مجله مکتب اسلام==
* احیاى متون اسلامى و تحقیق بر روى آثار بزرگان شیعه؛
در سال‌های 1337 و 1338ش، خلأ فکری بر جوانان کشورمان حاکم بود و غالب مجلات کشور، وابسته به دولت فاسد بودند و کمتر مجله‌ای بود که به‌طور مستقیم و غیر مستقیم به تخریب بنیان‌های اخلاقی و فرهنگی نپردازد؛ ازهمین‌رو، استاد و گروهی از فضلای حوزه به رهبری برخی از مراجع وقت همراه با کمک مالی برخی از مؤمنین تصمیم گرفتند تا شالوده بنای یک مجله وزین فکری اسلامی را بریزند و این‌چنین بود که مجله درس‌هایی از مکتب اسلام تأسیس شد.
* نقد آثار روز درباره اسلام؛
* پاسخ به سؤالات دینى؛
* تأسیس مرکز تحقیق و آموزش تخصصى کلام اسلامى حوزه.  


این مؤسسه داراى مخزن بزرگ کتابخانه با 60 هزار نسخه کتاب و سالن مطالعه وسیع و مجهز ویژه برادران با 3 هزار نسخه کتاب و سالن مخصوص خواهران با 2500 نسخه کتاب مى‌باشد.
روزهای نخست تصور نمی‌رفت که مجله مزبور تا این‌اندازه مورد استقبال جامعه مذهبی کشور قرار گیرد، امّا به مرور زمان مجله سراسر ایران را فراگرفت و در برخی اوقات با تیراژ بیش از صد هزار منتشر گردید. استاد در این مجله با نگارش تاریخ اسلام و تفسیر قرآن آثار ماندگاری از خویش به یادگار نهاد و هم‌اکنون نیز صاحب‌امتیاز آن بوده و مجله تحت سرپرستی ایشان به حیات علمی خود ادامه می‌دهد.
مرکز تخصصى کلام اسلامى که وظیفه آموزش کلام به دانشجویان علوم دینى را عهده‌دار مى‌باشد، تحت اشراف آیت‌الله سبحانى در مؤسسه [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] دایر است و دانشجویان پس از چهار سال آموزش و تحقیق مفتخر به دریافت درجه دکترا مى‌شوند تا در سایر مراکز علمى مشغول به تدریس و تحقیق گردند.
 
==شرکت در تدوین قانون اساسی==
استاد معظم، حضرت آیت‌اللّه سبحانی از روز نخست در مبارزات حق‌طلبانه روحانیت علیه رژیم فاسد شرکت داشت و نامش هماره در ذیل اعلامیه‌های مدرسین حوزه علمیه قم دیده می‌شد. ایشان پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به امر و ترغیب امام خمینی (قدس‌سره)، در انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی از استان آذربایجان شرقی کاندیدا شد و با آرای بسیار بالای مردم استان (به‌عنوان نماینده اوّل) انتخاب شد. در تنظیم قانون اساسی (هم از نظر تعبیر و هم از نظر محتوا) تأثیر بسزایی داشت و مرحوم آیت‌اللّه شهید دکتر بهشتی رسماً از تریبون مجلس از دقت و ژرف‌نگری ایشان تقدیر به عمل آورد.
 
==بنیان‌گذار تفسیر موضوعی قرآن کریم==
از هنگامی که پایه مجله مکتب اسلام گذاشته شد، نگارش تفسیر قرآن بر عهده حضرت آیت‌اللّه سبحانی قرار گرفت و استاد در طول سالیان متمادی به نگارش تفسیر قرآن پرداخت و از این رهگذر به ترجمه و توضیح سوره‌های: توبه، رعد، فرقان، لقمان، حجرات، حدید، صف و منافقین توفیق یافت. درخور ذکر است که استاد پس از گذشت زمانی چند، به ضرورت تفسیر موضوعی قرآن پی برد و در این راستا به بررسی و تفسیر آیات عقاید اسلامی پرداخت و در این مورد تفسیر بی‌همانند «مفاهیم القرآن» را در 7 جلد به رشته تألیف کشید که از همان زمان انتشار، مورد تقدیر دانشمندان جهان اسلام قرار گرفت. برخی از کسانی که بر این کتاب تقریظ‍‌ نگاشته‌اند عبارتند از حضرات آیات: سید محمدباقر صدر، علامه طباطبائی، شیخ محمدتقی شوشتری، محمدجواد مغنیه، سید مرتضی عسکری و دیگران.
 
استاد بزرگوار پس از چندی به نیاز شدید جامعه فارسی‌زبان به این‌گونه تفاسیر آگاه شد و بر آن شد تا با استفاده از کتاب فوق، نخستین تفسیر موضوعی قرآن به زبان فارسی را نگارش دهد که به فضل الهی به نوشتن کتاب منشور جاوید قرآن، توفیق یافت که تاکنون 14 جلد آن در تفسیر موضوعات مختلف قرآن مجید چاپ و منتشر شده است.
 
==پاسخ به پرسش‌های دینی==
از بَدْوِ تأسیس مجله مکتب اسلام، پرسش‌های مختلفی از سوی جوانان و دانشجویان به دفتر مجله می‌رسید که خواهان پاسخ بودند. لذا ستونی در مجله با نام پرسش و پاسخ گشایش یافت که به سؤال‌های علمی و دینی مردم پاسخ می‌داد. جواب این سؤال‌ها از آغاز بر عهده حضرت آیت‌اللّه سبحانی و حضرت آیت‌اللّه مکارم شیرازی بود که بعدها در 4 جلد با نام پرسش‌ها و پاسخ‌ها چاپ و منتشر شد. پس از آن نیز پرسش‌های گوناگونی از نقاط‍‌ مختلف کشور و نیز مراکز فرهنگی اسلامی جهان به دست حضرت استاد می‌رسید که خود باعث بر تألیف کتاب ارزنده پرسش‌ها و پاسخ‌ها از سوی ایشان شد. هم‌اینک نیز ایشان به‌طور مرتب به پاسخگویی مشکلات دینی مردم می‌پردازد و شبهه‌زدایی از اذهان جوانان را یکی از مهم‌ترین وظایف خویش می‌داند و معتقد است که باید مرکزی منظم برای رفع اشکالات دینی مردم به وجود آید.
 
==دگرگونی در برنامه درسی حوزه==
پس از انقلاب اسلامی، ضرورت تحول و دگرگونی در برنامه‌های درسی حوزه و دانشگاه بیش از پیش احساس شد و برای رفع نیاز طلاب و دانشجویان مراکزی تأسیس گردید. شورای مدیریت حوزه علمیه قم برای پر کردن خلأهای نظام درسی حوزه به فکر تدوین متون آموزشی در برخی از رشته‌های علوم اسلامی برآمد و برای این کار از فکر و‌اندیشه استاد معظم حضرت آیت‌اللّه سبحانی بهره گرفت. استاد نیز در 4 رشته از علوم اسلامی: رجال، عقاید، فرق و مذاهب دست به تألیف کتاب زد که به تصدیق اهل فن هریک از آنها در نوع خود بهترین است. در رشته عقاید، کتاب «المحاضرات فی الإلهیات» را در 4 جلد و در باب مذاهب اسلامی نیز کتاب وزین «بحوث فی الملل و النحل» را در 8 جلد به رشته نگارش درآورد که هم‌اینک همراه دو کتاب دیگر ایشان، «کلیات فی علم الرجال» و «أصول الحدیث و أحکامه» جزو کتاب‌های درسی رسمی طلاب و فضلای حوزه علمیه قرار گرفته و چند بار نیز ترجمه و تلخیص گردیده است. کتاب وزین «الإلهیات»، مبسوطترین و مشروح‌ترین کتاب کلامی است که به آرای دیروز و امروز متکلمان اسلامی نظر دارد و دقت در کتاب ارجمند «بحوث فی الملل و النحل» نشانگر رنج بسیار مؤلف در تدوین این کتاب است که با مراجعه به مصادر گوناگون به نگارش عقاید پرداخته و در نوشتن عقاید هر فرقه‌ای، به کتاب‌های خود آنها مراجعه کرده و به نقل قول دیگران اکتفا نکرده است.
 
==تأسیس مؤسسه تعلیماتی - تحقیقاتی امام صادق(ع)==
در سال 1359ش، با همت بلند استاد و تلاش پیگیر ایشان و همراهی جمله‌ای از فرهنگ‌دوستان، هسته مرکزی مؤسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق(ع) تأسیس و در روز عید غدیر افتتاح شد.
 
بعدا با احساس نیاز به توسعه بیشتر، ساختمان جدید آن در زمینی به مساحت دو هزار متر مربع احداث گشت. هم‌اکنون این مرکز از هرگونه امکانات علمی و تحقیقی در موضوعات مرتبط‍‌ با مسائل اسلامی برخوردار است.
 
کتابخانه مرکز که شامل مجموعه‌ای از کتب مرجع و مصادر اوّلیه است، حدود 50 هزار جلد کتاب دارد که بخش اعظم آن، کتابخانه استاد جعفر سبحانی (مدّظله‌العالی) بوده که به مرکز اهدا شده است.
 
این مؤسسه که با انگیزه فراهم آوردن کتابخانه‌ای ویژه برای محققین و مؤلفین تأسیس شد، بنا بر مقتضیات زمان و احساس نیازهای اساسی دیگر، مواردی چند را به دستور کار خود افزود که فشرده آن عبارت است از:
#تربیت و آموزش استعدادهای جوان برای تحقیق در مسائل اسلامی، به‌ویژه تفسیر، حدیث و عقاید؛
#احیای متون اسلامی و تحقیق بر روی آثار بزرگان شیعه؛
#نقد آثار روز در باره اسلام؛
#پاسخ به سؤالات دینی؛
#انتشار جزوه‌های مختصر در زمینه مسائل اسلامی.
 
==ایجاد رشته تحصیلی کلام اسلامی==
از زمانی که پایه تأسیس رشته‌های تخصصی تبلیغ، تفسیر و کلام در حوزه علمیه قم گذاشته شد، سرپرستی رشته کلام به عهده حضرت آیت‌اللّه سبحانی نهاده شد و ایشان با کمال دلسوزی به سرپرستی دانشجویان و داوطلبان این رشته پرداخته است.
 
آموزش این رشته و تخصص در آن، 9 سال به طول می‌انجامد و ارزش علمی آن برابر دکترا است. دانشجویان پس از طی مراحلی، برنامه فوق تخصصی دارند و سرانجام، تدریس کتاب‌های فلسفی و کلامی را بر عهده می‌گیرند.
 
فصلنامه علمی کلام اسلامی نیز در همین ارتباط‍‌ با همت استاد انتشار یافت.
 
==دفاع از کیان شیعه==
استاد معظم حضرت آیت‌اللّه سبحانی از دیرزمان به دفاع از باورهای عقیدتی شیعه پرداخته و در این راستا کتاب‌های فراوانی را به نگارش درآورده است. وی اوّلین گام را با نگاشتن کتاب «تفسیر صحیح آیات مشکله قرآن»، در نقد کتاب «تفسیر آیات مشکله قرآن» برداشت و پس از آن با احساس ضرورت، به نقد کتاب محرف و مشوَّه «23 سال» پرداخت. در سال‌های بعد برای روشن ساخن عقاید شیعه برای غیر شیعیان و تفهیم علمی آن برای دیگران، به نوشتن کتاب‌هایی پیرامون مسئله امامت، خلافت پیامبر، بداء، توسل، شفاعت، رجعت، امامان دوازده‌گانه، مجموعه اعتقادات شیعه، شخصیت‌های شیعی و نقش فرهنگ شیعی در پیشبرد تمدن اسلامی و تاریخ تشیع پرداخت.
 
==تقدیر از علما و دانشمندان==
حضرت آیت‌اللّه جعفر سبحانی به دانشمندان و عالمان راستین شیعه عشق می‌ورزد و از خدمات دینی آنان تجلیل و تکریم بسیار می‌نماید. ایشان از هنگام تأسیس مجله مکتب اسلام تاکنون به شرح حال دانشمندانی که بدرود حیات می‌گویند، پرداخته است که اگر تمام آن مقالات در مجموعه‌ای گردآوری شود، خود کتابی بزرگ خواهد شد.
 
ایشان از سر ترویج علم و دانش بر بسیاری از کتاب‌های معاصران و پیشینیان خود مقدمه نگاشته و بر ده‌ها اثر از آثار نویسندگان جوان حوزه علمیه، تقریظ‍‌ نوشته است.
 
==شرکت در مجامع فرهنگی==
استاد آیت‌اللّه سبحانی به‌عنوان یکی از چهره‌های شاخص‌اندیشمند حوزه علمیه قم در قسمتی از کنگره‌های علمی داخلی و بیشتر مجامع علمی خارجی شرکت جسته و در تمام آنها به ایراد سخنرانی و ارائه مقاله پرداخته است. ایشان به‌عنوان رئیس کنفرانس علوم و مفاهیم قرآن، برگزیده شده و در کنگره‌هایی مانند: کنگره جهانی امام رضا(ع) (4 بار)، کنفرانس وحدت اسلامی (7 بار)، کنفرانس تقریب مذاهب، کنگره جهانی شیخ مفید، کنگره نهج البلاغه، کنگره جهانی شیخ انصاری، سمینار بزرگداشت علامه طباطبایی (در تبریز و کازرون)، سمینار نماز و کنفرانس اسلام و مسائل پزشکی و غیره در ایران شرکت فعال داشته است.
 
او در بسیاری از کنگره‌ها (که شرکت‌کنندگان عرب‌زبان در آن بسیارند) مقید است به عربی فصیح سخن گوید و پیوسته تذکر می‌دهد که یک دانشمند اسلامی باید بر زبان عربی تسلّط‍‌ کافی داشته باشد؛ هم درست بنویسد و هم صحیح بخواند و سخن گوید. وی در نگارش عربی می‌کوشد که مانند دیگر ادیبان عرب قلم زند و در این راه رنج بسیار بر خود می‌پسندد و مطالعه آثار ادیبان معاصر عرب را یکی از کارهای همیشگی خود قرار داده است و لذا بیشتر کتاب‌هایش در لبنان تجدید چاپ شده و در سطح کشورهای عربی منتشر شده و مورد استقبال‌اندیشمندان عرب قرار گرفته است.
 
==تألیفات==
مهم‌ترین آثار استاد عبارت است از:
===قرآن و تفسیر===
#تفسیر سوره رعد به نام «قرآن و اسرار آفرینش»؛
#تفسیر سوره فرقان به نام «سیمای انسان کامل در قرآن»؛
#تفسیر سوره توبه؛
#تفسیر سوره منافقون به نام «دوست‌نماها»؛
#تفسیر سوره حدید به نام «قرآن و معارف عقلی»؛
#تفسیر سوره حجرات به نام «سیستم اخلاقی اسلام»؛
#تفسیر سوره لقمان به نام «مربی نمونه»؛
#منشور جاوید قرآن (14 جلد)؛
#مفاهیم القرآن (10 جلد)؛
#اصالت روح از نظر قرآن؛
#التوحید و الشرک فی القرآن الکریم؛
#شورا در قرآن و نهج البلاغه؛
#احمد، موعود انجیل؛
#مکتب وحی (مفهوم امی بودن پیامبر(ص))؛
#خاتمیت از نظر قرآن و حدیث و عقل (ترجمه: رضا استادی).
 
===علوم قرآنی===
#مرزهای اعجاز (ترجمه بخشی از تفسیر البیان مرحوم آیت‌اللّه‌العظمی خوئی)؛
#برهان رسالت (پیرامون قرآن و وجه اعجاز آن).
 
===کلام===
#شناخت صفات خدا؛
#آشنایی با اصول اسلام؛
#جهان‌بینی اسلامی (دیدگاه اسلام در باره هستی، دنیا، انسان در جهان).
#الهیات و معارف اسلامی (سلسله درس‌هایی شامل: 1. خدا و نظام آفرینش، 2. خدا و صفات جمال و جلال، 3. خدا و پیامبران، 4. خدا و پیامبر اسلام، 5. خدا و امامت، 6. خدا و معاد. نگارش و تنظیم: دانشمند معظم آقای استادی)؛
#نیروی معنوی پیامبران؛
#رسالت جهانی پیامبران (نبوت عامه)؛
#فی ظل أُصول الإسلام (شامل بحث‌های: توحید، شرک، بدعت، شفاعت، توسل، زیارت، حب اهل بیت، زندگی انبیاء پس از مرگ و امکان اتصال با آنان، نگارش به قلم استاد جعفر الهادی)؛
#الإلهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل (4 جلد)، (نگارش: حسن مکی عاملی)؛
#معاد انسان و جهان؛
#راه خداشناسی؛
#مصدر الوجود؛
#جبر و اختیار (نگارش: استاد علی ربانی گلپایگانی)؛
#حسن و قبح عقلی (نگارش: استاد علی ربانی گلپایگانی)؛
#توسل؛
#البداء فی الکتاب و السنة؛
#آگاهی سوم (پیرامون علم غیب ائمه اطهار(ع)).
#رهبری امت؛
#پیشوایی از نظر اسلام (امامت و خلافت)؛
#سرنوشت از دیدگاه قرآن و حدیث و عقل؛
#شفاعت از دیدگاه قرآن و حدیث و عقل؛
#کاوش‌هایی پیرامون ولایت؛
#مفهوم العبادة فی الکتاب و السنة؛
#رؤیة اللّه؛
#الزیارة.
 
===فلسفه===
#اصول الفلسفه (ترجمه جلد اوّل درس‌های استاد علامه طباطبایی)؛
#فلسفه اسلامی و اصول دیالکتیک؛
#نظریة المعرفة (نگارش: حسن مکی عاملی)؛
#سرنوشت از دیدگاه علم و فلسفه؛
#شناخت در فلسفه اسلامی؛
#هستی‌شناسی در مکتب صدرالمتألهین؛
#تحلیلی از فلسفه مارکس؛
#نیروی محرک تاریخ.
 
===فقه===
#المواهب فی أحکام المکاسب (نگارش: آقای سیف‌اللّه یعقوبی)؛
#المختار فی أحکام الخیار؛
#نظام الإرث فی الشریعة الإسلامیة الغراء (نگارش: آقای سید محمدرضا پیغمبرپور)؛
#نظام الطلاق فی الشریعة الإسلامیة الغراء (نگارش: آقای سیف‌اللّه یعقوبی)؛
#نظام المضاربة فی الشریعة الغراء؛
#نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الغراء (2 جلد)؛
#کتاب الخمس؛
#البلوغ و تلیه رسالة فی تأثیر الزمان و المکان؛
#قاعدتان فقهیتان (نگارش: حسن مکی عاملی)؛
#الاعتصام بالکتاب و السنة (پیرامون مسح پاها در وضو، سجده بر زمین، خمس در کتاب و سنت، ازدواج موقت، گذاشتن دست‌ها بر روی هم در نماز، سه طلاق در یک مجلس، سوگند طلاق، طلاق در حیض و نفاس، عول و تعصیب، تقیه، ارث مسلمان از کافر، وصیت کمتر از ثلث، مصادر قانون‌گذاری نزد شیعه امامیه)؛
#نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء (2 جلد)؛
#سبع مسائل (پیرامون 7 مسئله فقهی اختلافی میان شیعه و سنی)؛
#حکم الأرجل فی الوضوء؛
#الحج فی الشریعة الإسلامیة الغراء؛
#الزکاة فی الشریعة الإسلامیة الغراء (2 جلد)؛
#ضیاء الناظر فی أحکام صلاة المسافر؛
#فقه الرضاع؛
#أحکام السفر و آدابه.
 
===اصول===
#تهذیب الأُصول (3 جلد) (تقریرات درس اصول حضرت امام خمینی (قدس‌سره))؛
#المحصول فی علم الأُصول (4 جلد) (نگارش: سید محمود جلالی مازندرانی)؛
#الرسائل الأربع (شامل: «ملازمه حکم عقل و حکم شرع»، به قلم خود استاد؛ «التسامح فی أدلة السنن»، نگارش: آقای علی‌اکبر کلانتری؛ «الاجتهاد فی أدلة السنن»، نگارش: آقای علی‌اکبر کلانتری؛ «قاعدة لا ضرر»، نگارش: شیخ علی حیدری)؛
#الموجز فی علم الأصول؛
#الوسیط‍‌ فی علم الأُصول (2 جلد)؛
#إرشاد العقول إلی علم الأُصول (4 جلد)؛
#رسائل أصولیه؛
#أصول الفقه المقارن.
 
===تاریخ===
#فروغ ابدیت (2 جلد) (تجزیه و تحلیل کاملی از زندگانی پیامبر اکرم(ص). این کتاب به عربی، اردو، انگلیسی، ترکی و اسپانیولی ترجمه شده و در سراسر جهان منتشر گردیده است)؛
#فروغ ولایت (تجزیه و تحلیل زندگی امیرالمؤمنین علی(ع)؛
#زندگانی امامان به زبان ساده (به عربی ترجمه شده است)؛
#الأئمة الاثنی عشر؛
#تاریخ اسلام.
 
===رجال===
#کلیات فی علم الرجال.
 
===درایه===
#أصول الحدیث و أحکامه.
 
===عقاید===
#بحوث فی الملل و النحل (8 جلد)؛
#فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی (5 جلد)؛
#مع الشیعة الإمامیة فی عقائدهم؛
#الشیعه فی موکب التاریخ؛
#الشیعة و علم الکلام عبر القرون الأربعة؛
#آئین وهابیت (به اردو ترجمه شده است)؛
#الوهابیة فی المیزان؛
#الأسماء الثلاثة: الإله و الربّ‌ و العبادة؛
#منشور عقائد امامیه، (ترجمه به عربی و انگلیسی)؛
#اسماء و صفات؛
#وهابیت مبانی فکری و کارنامه عملی.
 
===متفرقات===
#بازگشت به عصر ایمان؛
#رمز پیروزی مردان بزرگ؛
#پرسش‌ها و پاسخ‌ها؛
#سیمای فرزانگان (3 جلد)؛
#رسائل و مقالات (4 جلد)؛
 
===تراجم===
#شخصیت‌های اسلامی شیعه (2 جلد) (نگارش: آقای مهدی پیشوایی)؛
#زندگی بزرگان شیعه (در شماره‌های مختلف مجله مکتب اسلام).
 
==منبع مقاله==
برگرفته از [[پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت‌الله‌العظمی جعفر سبحانی|http://tohid.ir/fa/index/biografy#2]]


==شاگردان==
* [[سید مصطفى خمینى]]؛
* شیخ [[حسن محمّد مکی عاملى]]؛
* شیخ [[محسن حیدرى]]؛
* شیخ [[کلانتری، علی‌اکبر|على‌اکبر کلانتر]]؛
* شیخ [[على ربّانى گلپایگانى]]؛
* شیخ [[محمّدحسین حاج عاملى]]؛
* سید [[محمود جلالى مازندرانى]]؛
* شیخ [[داود الهامى]]؛
* شیخ [[سیف‌الله یعقوبى]]؛
* [[سید ریاض حکیم]]؛
و...


==آثار==
{{ستون-شروع|3}}
# الشفاعة؛
# التوسل؛
# الشیعة؛
# الشیعة الإمامیة؛
# دور الشیعة؛
# البدعة؛
# المناسک الفقهیة؛
# الزیارة؛
# صیانة الآثار الإسلامیة؛
# العبادة؛
# رؤیة اللّه؛
# الحیاة البرزخیة؛
# الخاتمیة؛
# لب الأثر في الجبر و القدر؛
# منشور عقاید امامیه؛
# الائمة الاثنا عشر؛
# البلوغ؛
# مفاهیم القرآن (تفسیر موضوعى به زبان عربى)؛
# منشور جاوید (تفسیر موضوعى)؛
# بحوث في الملل و النحل (تجزیه و تحلیل در فرق اسلامى)؛
# نظام النکاح و الطلاق و الإرث و القضاء و الشهادة (در فقه)؛
# المحصول (در اصول فقه)؛
# الإلهیات (در عقاید و کلام)؛
# فروغ ابدیت (به زبان‌هاى عربى، انگلیسى، اردو و روسى ترجمه شده است)؛
# آشنایى با اصول اسلام؛
# آگاهى سوم (علم غیب)؛
# آیین وهابیت؛
# الأسماء الثلاثة الإله و الرب و العبادة؛
# الاعتصام بالکتاب و السنة؛
# احمد موعود انجیل؛
# اصالت روح از نظر قرآن؛
# اصول الحدیث و أحکامه في علم الدرایة؛
# اصول عقاید اسلامى؛
# الهیات و معارف اسلامى؛
# الإیمان و الکفر؛
# بحوث قرآنیة في التوحید و الشرک؛
# بحوث في علم الرجال؛
# البداء في الکتاب و السنة؛
# برهان رسالت؛
# پیک رمضان؛
# پرسش‌ها و پاسخ‌ها؛
# پیشوایى از نظر اسلام؛
# التوحید و الشرک في القرآن الکریم؛
# تهذیب الأصول (تقریرات اصول حضرت امام خمینی)؛
# تذکرة الأعیان؛
# توسل به ارواح مقدسه یا نقدى بر آیین وهابیت؛
# تاریخ اسلام؛
# تحلیلى از فلسفه مارکس؛
# تفسیر سوره توبه و منافقون؛
# تفسیر صحیح آیات مشکله قرآن؛
# الحدیث النبوى بین الروایة و الدرایة؛
# حسن و قبح عقلى؛
# حکومت اسلامى در چشم‌انداز ما؛
# حکم الأرجل في الوضوء؛
# الحج موسم عبادي؛
# جهان‌بینى اسلامى؛
# جبر و اختیار؛
# خدا و معاد؛
# خدا و امامت؛
# خدا و پیامبران؛
# خاتمیت از نظر قرآن و حدیث و عقل (به عربى نیز منتشر شده است)؛
# داروینیسم؛
# دورنمایى از زندگانى پیشوایان اسلام(ع)؛
# دوست‌نماها (تفسیر سوره منافقون)؛
# راه خداشناسى و شناخت صفات او؛
# راز بزرگ رسالت؛
# زندگانى امامان(ع)؛
# سجده بر تربت؛
# سرچشمه هستى؛
# سرنوشت از دیدگاه قرآن و حدیث و عقل؛
# سید المرسلین؛
# سیرى در تاریخ تشیع؛
# سبع مسائل فقهیة؛
# شخصیت‌هاى اسلامى شیعه (به عربى نیز منتشر شده است)؛
# شفاعت از نظر قرآن و حدیث و عقل؛
# شناخت در فلسفه اسلامى؛
# الشیعة و علم الکلام عبر القرون الأربعة؛
# شورى در قرآن و نهج البلاغة؛
# شناخت صفات خدا؛
# ضیاء الناظر في أحکام المسافر؛
# عصر بازگشت به ایمان؛
# العقیدة الإسلامیة؛
# عصمة الأنبیاء في القرآن؛
# عقائدنا الفلسفیة و القرآنیة؛
# فلسفه تاریخ و عامل محرک آن؛
# فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامى؛
# فلسفه اسلامى و اصول دیالکتیک؛
# في ظل أصول الإسلام؛
# قرآن و معارف عقلى؛
# قدرت‌هاى روحى اولیاى خدا؛
# قانون‌گذارى در حکومت اسلامى؛
# القضاء و القدر في الفلسفة الإسلامیة؛
# قرآن و اسرار آفرینش (تفسیر سوره رعد)؛
# کاوش‌هایى پیرامون ولایت؛
# المختار في أحکام الخیار؛
# مع الوهابیین و خططهم و عقائدهم؛
# مصدر الوجود بین العلم و الفلسفة؛
# مشهد من حیاة أئمة الإسلام؛
# مارکسیسم و آزادى مذهب؛
# مربى نمونه (تفسیر سوره لقمان)؛
# مرزهاى اعجاز؛
# معاد انسان و جهان؛
# مدخل مسائل جدید در علم کلام؛
# مکتب وحى؛
# الموجز في أصول الفقه؛
# نیروى معنوى پیامبر(ص)؛
# نظام القضاء في الشریعة الإسلامیة الغراء؛
# نظام المضاربة في الشریعة الإسلامیة الغراء؛
# نقد بازشناسى قرآن؛
# وحى و اقسام آن؛
# الوهابیة في المیزان؛
# هستى‌شناسى در مکتب صدرالمتألهین؛
# اللّه خالق الکون؛
# أصول الفلسفة (ترجمه اصول فلسفه علامه طباطبایى)؛
# الرسائل الأربع؛
# الشئون الاقتصادیة؛
# قاعدتان فقهیتان اللاضرر و الرضاع.
{{پایان}}


{{فقیهان شیعه}}
{{فقیهان شیعه}}
۶۱٬۱۸۹

ویرایش