المواقف: تفاوت میان نسخه‌ها

شيوۀ مولف در شرح كتاب مواقف،بيشتر از آنكه بر محور ادلۀ نقليه همچون آيات و روايات و اقوال باشد،مبتنى است بر استدلالات عقلى و جدلى گرچه مولف در اندك مواردى از شواهد نقلى هم براى تائيد استدلالات خود آورده است.

اين كتاب گرچه در موضوع علم كلام نوشته شده است اما علاوه بر آنچه دركلام مطرح مى‌شود موضوعات متنوعى از مباحث فلسفى،همچون مباحث وجود، عدم،ماهيت، عرض،جوهر و...و از مسائل علم نجوم همچون مباحث مربوط به شمس،قمر، افلاك نهگانه و وضعيت جغرافيائى زمين و از مسائل علم اصول فقه،همچون مسائل مربوط به قياس، استقراء، تمثيل و...سخن به ميان مى‌آورد.

الموقف الاول فى المقدمات:مولف در اين موقف وارد مقدمات كلام مى‌شود كه شامل شش مرصد مى‌باشد المرصد الاول:آنچه عرفا در علم كلام واجب است.اين مرصد از شش مقصد تشكيل شده است كه عبارتند از:تعريف علم كلام،موضوع علم كلام،فايده علم كلام،شرافت علم كلام،مسائل علم كلام‌و تسميه آن به علم كلام.المرصد الثانى:در تعريف مطلق علم مى‌باشد.المرصد الثالث در اين مرصد اقسام علم مورد كنكاش قرار مى‌گيرد كه شامل 4 مقصد است:تعريف علم، علم حادث، تصور و تصديق، آراء ضعيف.المرصد الرابع:دلايل علوم ضرورى را بررسى مى‌نمايد.المرصد الخامس:در بيان مطلوب علم كلام مى‌باشد كه مباحث آن در 10 مقصد بيان شده است:نظر صحيح،كيفيت افاده نظر صحيح براى علم،شرط نظر، معرفة الله، اولين واجب بر مكلف،نظر فاسد، اختلافات شروط علم،مغايرت علم با مدلول.

الموقف الثانى فى الامور العامة:اين موقف شامل مباحث كلى از قبيل واجب،جوهر، عرض مى‌باشد كه شامل يك مقدمه و پنج مرصد است،مرصد اول در مورد وجود و عدم مى‌باشد كه خود مشتمل است بر هفت مقصد همچون تعريف وجود از حيث بديهى بودن، اشتراك معنوى وجود، رابطۀ وجود با ماهيت از حيث عينيت و يا زيادت آن بر وجود،وجود ذهنى،معدوم،شى بودن معدوم، اتحاد وجود و ماهيت،حال.

المرصد الثانى:ماهيت بما هى هى در 12 مقصد بيان مى‌شود كه عبارتند از:تمييز ماهيت از غير، تقسيمات ماهيت،نظر افلاطون،ماهيت يا مركب، اجزاء ماهيت مركب،ماهيت مجعول،مركب، اجزاء مركب،ماهيت حقيقى،وجوب نياز به اجزاء ماهيت،وجوب قبول شركت در ماهيت،آراء حكما در ماهيت.

المرصد الثالث:اين مرصد بحث مى‌كند از وجوب، امتناع،قدم،حدوث مباحث اين مرصد در 6 مقصد مى‌باشد كه عبارتند از:تصور واجب ممكن و ممتنع، اعتبارى بودن واجب،ممكن و ممتنع، تقسيمات چهارگانه واجب،ممكن، قديم،قديم زمانى و ذاتى.

المرصد الرابع:اين مرصد در بيان مباحث وحدت و كثرت مى‌باشد كه در 11 مقصد بيان شده است:وجود واحد و كثير، اعتبارى بودن وحدت و كثرت،حقيقى بودن آنها، اختلاف حكماء و متكلمين در اين‌باره، تقابل وحدت و كثرت،مقابله ذاتى بين اين دو،مراتب اعداد، اقسام واحد، تقسيم وحدت به حسب اصطلاح، اثنين، اتحاد مجازى اثنين، مثلان-ضدان-متخالفان، اجتماع متماثلين، عدم اجتماع متقابلان در زمان واحد.

المرصد الخامس در مباحث علت و معلول مى‌باشد كه در 10 مقصد بيان شده است:نياز اشياء به غير،واحد شخصى، استناد آثار متعدد به موثر بسيط،مراد از بسيط حقيقى، علت نبودن غير متناهى در مدت و شدت و عدت بر جسم، امتناع دور در علت و معلول،معيت علت و معلول، تسلسل در علت و معلول،فرق جزء و شرط علت،مسائل هشتگانه علت و معلول.

المرصد الثانى:فى الكم مباحث اين موقف در نه مقصد بيان مى‌شود كه عبارتند از:خواص كم، اقسام كم، اقسام جسم،ذاتيات و عرضيات كم، انكار متكلمين بر عدد، انكار متكلمين بر مقدار، انكار متكلمين بر زمان،حقيقت زمان،مكان‌المرصد الثالث:فى الكيفيات مباحث كيفيات شامل يك مقدمه و چهار فصل مى‌باشد كه عبارتند از:كيفيات محسوسه در 5 مقصد شامل:حرارت،يبوست، اعتماد،صلابت،ملاسه، الوان، انكار لون،نور،ظلمت قسم ثانى:ضوء در 4 مقصد بيان مى‌شود كه عبارتند از:ماهيت نور،مراتب نور،كيفيت و ارتباط هوا با نور،شعاع و طلعلع نور.

النوع الثانى:علم در 14 مقصد بيان مى‌شود كه عبارتند از:نسبت مخصوص عالم و معلوم، تعلق علم واحد به دو معلوم،جهل مركب،مباحث پيرامون جهل مركب،حواس پنجگانه،صورتهاى عقلى، علم تفصيلى و اجمالى، علم بالفعل و بالقوه، علم فعلى،مراتب عقل، اطلاقات عقل، تعلق دو علم به دو معقول،دگرگونى علم نظرى به علم ضرورى و بالعكس، استناد علم ضرورى به علم نظرى.

النوع الثالث:اراده در 7 مقصد بيان مى‌شود كه عبارتند از:تعريف اراده، ارادۀ قديم، عدم اشتراط اراده به اعتقاد نفع،مغايرت اراده با شهوت،مغايرت اراده با تمنى،قول اشعرى در اراده، اراده و رابطه او با ذات متعلق.

النوع الرابع:مبحث قدرت در 13 مقصد بيان مى‌شود كه عبارتند از:تعريف قدرت،مقدور بودن يك شى براى دو قادر، وجودى بودن صفت قدرت، اثبات قدرت،قدرت همراه فعل،قدرت قادر بر فعلى كه از آن منع شده است.تعلق قدرت به ضدين، عجز، تابع علم بودن مقدور،منافات داشتن خواب با قدرت و...

الفصل الثانى:مبحث«اين»در سيزده مقصد بيان مى‌شود كه عبارتند از:حركت و سكون جسم،نظر [[ارسطو]] در تعريف حركت، اختلاف حكماء در اينكه حركت از مقولات است يا نه، علت حركت طبيعى،مقتضيات ششگانه حركت، لوازم مقتضيات ششگانه حركت، انواع حركت از جهت تضاد،لوازم تضاد حركت، اقسام حركت بعنوان كم بالعرض،محرك،حركت از جهت سرعت زمانى و ملازمات آن، علت كندى حركت،دو حركت مستقيم. المرصد الخامس:مبحث اضافه در پنج مقصد بيان مى‌شود كه عبارتند از:ابوت، خواص مضاف، عدم استقلال اضافه، تقسيمات اضافه، اقسام مضاف از جهت تقدم و تأخر.

القسم الثانى:كواكب مضىء در پنج مقصد بيان مى‌شود كه عبارتند از:هلال ماه، خسوف ماه،كسوف خورشيد،محو قمر،مجرة.

اثبات صفات حق تعالى،قدرت حق تعالى، علم حق تعالى،زنده بودن حق تعالى،مريد بودن حق تعالى،سميع و بصير بودن حق تعالى،متكلم بودن حق تعالى، صفات مورد اختلاف حق تعالى.

المرصد الثانى:معاد در 12 مقصد بيان مى‌شود كه عبارتند از:اعاده معدوم،حشر اجساد، معاد روحانى،مخلوق بودن بهشت و جهنم در حال حاضر،حسن و قبح افعال، عذاب و عقاب، احباط عمل، عفو الهى،شفاعت، توبه، احياء مردگان در قبر و سؤال نكير و منكر و عذاب قبر،صراط و ميزان و حساب و قرائت كتاب و حوض و شهادت اعضاء.

المرصد الثالث:اسماء در سه مقصد بيان مى‌شود كه عبارتند از:حقيقت ايمان، زيادت و نقصان ايمان،كفر،مرتكب كبيره.

اين شرح از معروفترين شروح كتاب مواقف قاضى عضد الدين است و البته بر اين متن شروح ديگرى از معاصرين و قدما نوشته شده است،مانند:السيالكوتى و چلبى از معاصرين و ميرزاهد از قدما.

مولف در قالب 6 موقف و چندين مرصد و دهها مقصد،همۀ موضوعات و مسائل علم كلامى را كه تا زمان خود مطرح بوده است،مورد بررسى قرار مى‌دهد.از بحثهاى عرض گرفته تا مباحث كلى از قبيل واجب،جوهر، علت و...از مباحث الهيات موضوعاتى از قبيل ذات خداوند-اثبات صانع،وجود خداوند،ماهيت خدا،صفات ثبوتى و سلبى...و نيز مباحث مربوط به نبوت از قبيل معناى نبى،حقيقت معجزه، امكان بعثت، اثبات نبوت، عصمت انبياء،حقيقت عصمت، عصمت ملائكة و...و نيز مباحث مربوط به معاد از قبيل اعاده معدوم،حشر اجساد، حشر روحانى،مخلوق بودن بهشت و جهنم در حال حاضر، عذاب و عقاب، احباط عمل و...و نيز مباحث مربوط به امامت مانند معناى امام، افضليت امام، تقدم افضل بر مفضول، امام بر حق و...همه را بطور مبسوط مورد تحقيق قرار مى‌دهد.

مولف در مباحث امامت بيشتر از آنكه كلماتش را براساس استدلال منطقى بيان كند براساس تعصبات فرقه‌اى بيان نموده است.او در تفضيل دادن خلفا مخصوصا ابوبكر بر امير مومنان على(ع)،دلايل متقنى را كه شيعه بر نصب امامت از جانب نص پيغمبر(مانند غدير خم و آيه التطهير و...)و موارد اشتباه‌هاى تاريخى ابوبكر چه قبل از اسلام كه در حالت كفر بوده و چه بعد از اسلام،مانند غصب فدك و عفو خالد بن وليد قاتل مالك بن نويره(او كسى بود كه بعد از قتل اين مسلمان در همان شب با همسر او جمع شد)همه را با رديه‌هاى پوچ جواب مى‌دهد.مثلا در مورد عفو خالد مى‌گويد:فأنّه نقل انّ خالدا انما قتل مالكا لأنه ارتد و ردّ على قومه صدقاتهم لما بلغه وفاة رسول الله و خاطب خالدا بأنه مات صاحبك فعلم خالد قصده أنه ليس صاحبا له فتيقن ردته(هنگامى كه مالك صدقات قوم را بعد از وفات پيغمبر برگرداند و به خالد گفت صاحب تو مرده و خالد يقين كرد او مرتد شده است)و يا در مورد تزويج زن او مى‌گويد: