۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
البرهان في علوم القرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - '،ب' به '، ب'
جز (جایگزینی متن - '،س' به '، س') |
جز (جایگزینی متن - '،ب' به '، ب') |
||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
البرهان فى علوم القرآن،نخستين كتاب مستقل دربارۀ علوم قرآنى تأليف بدر الدين محمد بن بهادر زركشى* (745-794).پيش از | البرهان فى علوم القرآن،نخستين كتاب مستقل دربارۀ علوم قرآنى تأليف بدر الدين محمد بن بهادر زركشى* (745-794).پيش از زركشى، برخى از علما در ضمن متون تفسيرى، و به طور حاشيه‌اى در تفاسير و جوامع حديثى خود، دربارۀ دانشهاى قرآنى مطالبى آورده بودند، مانند حوفى نحوى (متوفى 330)كه در كتاب البرهان خود مطالبى مختصر دربارۀ آن نقل كرده بود، اما زركشى با استفاده از منابع مختلف، از جمله كتابهاى تفسير، ادب،فقه و تاريخ، به گونه‌اى بى‌سابقه به تأليف كتابى مستقل دربارۀ علوم قرآنى پرداخت(زركشى،چاپ مرعشلى و ديگران،ج 1، مقدمه،ص 54،71-72). | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
مؤلف در هريك از اين مباحث، ابتدا تاريخچۀ پژوهش آن را بيان، و خود آن را تعريف مى‌كند، سپس به بررسى ديدگاه علما دربارۀ آن مبحث مى‌پردازد و از كتابها و دانشمندان بسيارى نقل قول مى‌كند، از جلمه از كشاف و اساس البلاغة [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]]، المفردات راغب،[[تاريخ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك|تاريخ طبرى]]، امالى [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]]، و اسباب النزول واحدى(همان،ج 1، مقدمه،ص 72-76،81).او ميان آراى علما، مناظره‌اى غيابى به وجود مى‌آورد، سپس از بحثها نتيجه‌گيرى مى‌كند و سرانجام نظريۀ خود را مى‌گويد و اشكال عقايد علماى پيش از خود را با استدلالهاى ادبى، تفسيرى،فقهى و حديثى مطرح مى‌سازد و گاهى ذيل عنوان«فصل»به مطالب حاشيه‌اى يا شرحهاى اضافى مى‌پردازد تا سخن را تكميل كند. | مؤلف در هريك از اين مباحث، ابتدا تاريخچۀ پژوهش آن را بيان، و خود آن را تعريف مى‌كند، سپس به بررسى ديدگاه علما دربارۀ آن مبحث مى‌پردازد و از كتابها و دانشمندان بسيارى نقل قول مى‌كند، از جلمه از كشاف و اساس البلاغة [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]]، المفردات راغب،[[تاريخ الطبري، تاريخ الأمم و الملوك|تاريخ طبرى]]، امالى [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]]، و اسباب النزول واحدى(همان،ج 1، مقدمه،ص 72-76،81).او ميان آراى علما، مناظره‌اى غيابى به وجود مى‌آورد، سپس از بحثها نتيجه‌گيرى مى‌كند و سرانجام نظريۀ خود را مى‌گويد و اشكال عقايد علماى پيش از خود را با استدلالهاى ادبى، تفسيرى،فقهى و حديثى مطرح مى‌سازد و گاهى ذيل عنوان«فصل»به مطالب حاشيه‌اى يا شرحهاى اضافى مى‌پردازد تا سخن را تكميل كند. | ||
وى به تناسب بلندى و كوتاهى | وى به تناسب بلندى و كوتاهى مباحث، برخى از انواع را به فصول و بخشهاى گوناگون تقسيم كرده و به چهار نوع واپسين (كنايه و تعريض، اقسام معناى كلام و...)تفصيل بيشترى مى‌دهد، ازينرو البرهان از لحاظ ادبى بر ديگر كتب علوم قرآنى امتياز دارد. | ||
ترتيب منطقى انواع و | ترتيب منطقى انواع و فصول، بيان مشروح آراى گوناگون و دلايل قائلان به هر رأى و رأى خود مؤلف، ايجاز و استحكام عبارات، و نثر ساده از ويژگيهاى اين كتاب است.در مقابلۀ متن با منابعى كه زركشى از آنها سود جسته،دقت و صحت مطالب آن آشكار مى‌شود،زيرا مؤلف با هوشمندى و تسلط بر انواع علوم،درشناخت انواع سخن، از دشوار و آسان و نادر و غريب، و دريافت شاذّ و غير شاذّ صاحبنظر بوده است(همان،ج 1، مقدمه،ص 16). | ||
از اين كتاب در تأليف كتابهاى ديگر استفاده شده است، از جمله سيوطى(849-911)آن را در تأليف الاتقان فى علوم القرآن، اساس قرار داده است.به عقيدۀ سيوطى،هر كس پس از زركشى در زمينۀ علوم قرآنى تأليفى | از اين كتاب در تأليف كتابهاى ديگر استفاده شده است، از جمله سيوطى(849-911)آن را در تأليف الاتقان فى علوم القرآن، اساس قرار داده است.به عقيدۀ سيوطى،هر كس پس از زركشى در زمينۀ علوم قرآنى تأليفى دارد، بر البرهان تكيه كرده است(همان،ج 1، مقدمه،ص 76-81؛حاجى خليفه،ج 1، ستون 240-241).كتاب زركشى پس از الاتقان [[سيوطى]] در جوامع علمى متروك ماند و تعداد اندك نسخه‌هاى خطى آن نشان‌دهندۀ همين مطلب است(زركشى،چاپ محمد ابوالفضل ابراهيم،ج 1، مقدمه،ص 13-14).اين نسخه‌ها در كتابخانه‌هاى معتبر نگهدارى مى‌شود. | ||
==نسخه‌شناسى== | ==نسخه‌شناسى== | ||