الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية: تفاوت میان نسخه‌ها

'''الشواهد الربوبية في‏ المناهج‏ السلوكية'''، تأليف‏ محمد بن‏ ابراهيم‏ صدرالدين‏ شيرازى‏ معروف‏ به‏ ملاصدرا است. اين‏ اثر، يكى‏ از متون‏ عالى‏ فلسفى‏ است‏ كه‏ ملاصدرا در آن، آخرين‏ آرا و عقايد خويش‏ را بيان‏ كرده‏ است. شرح‏ اين‏ كتاب‏ توسط ملاهادى‏ سبزوارى‏ انجام‏ گرفته‏ و سيد جلال‏الدين‏ آشتيانى‏ آن‏ را تصحيح‏ و منتشر نموده‏ است.

در اهميت‏ اين‏ كتاب‏ همين‏ بس‏ كه‏ بزرگانى‏ همچون‏ ملاعبدالرزاق‏ لاهيجى، ملاهادى‏ سبزوارى، آقاعلى‏ حكيم‏ آن‏ را تدريس‏ كرده‏اند و اعاظمى‏ همچون‏ ملاعلى‏ نورى، حاجى‏ سبزوارى، آقاعلى‏ حكيم‏ و آقامحمدرضا قمشه‏اى‏ بر آن‏ تعليقه‏ نوشته‏اند <ref>رمضانى، اصغر، ص311</ref>.

در ابتداى‏ كتاب، مقدمه‏اى‏ طولانى‏ آمده‏ است. اين‏ مقدمه، حاوى‏ ويژگى‏ فلسفه‏ صدرايى، ترجيح‏ تصوف‏ و سلوك‏ بر طريق‏ اهل‏ رأى، زندگى‏نامه‏ مؤلف‏ و شارح‏ و كسانى‏ چون‏ ميرداماد، ميرفندرسكى، ملا رجبعلى‏ تبريزى، ملا شمساى‏ گيلانى، ملا محسن‏ فيض‏ كاشانى‏ و... كه‏ بعد از ملاصدرا متكفل‏ بيان‏ مباحث‏ فلسفى‏ بوده‏اند، مى‏باشد.

شاهد سوم‏ كه‏ در واقع‏ بخشى‏ از الهيات‏ بالمعنى‏ الاخص‏ اين‏ كتاب‏ است، مشتمل‏ بر دوازده‏ اشراق‏ است‏ و مباحثى‏ از قبيل‏ اثبات‏ واجب‏ تعالى، وحدانيت‏ واجب‏ تعالى، اسما و صفات‏ واجب‏ تعالى‏ و... را در بر مى‏گيرد. ملاصدرا در اشراقات‏ ده‏گانه‏ شاهد چهارم‏ دوباره‏ به‏ بحث‏ امور عامه‏ برمى‏گردد و مباحثى‏ را در باب‏ تقدم‏ و تأخر، واحد و كثير، تقابل، علت‏ و معلول، احكام‏ علل‏ اربعه، امكان‏ و وجوب، قوه‏ و فعل، حركت‏ جوهرى‏ و اثبات‏ محرك‏ غير متحرك‏ مطرح‏ مى‏كند.

مشهد دوم، مشتمل‏ بر بخشى‏ ديگر از مباحث‏ الهيات‏ بالمعنى‏ الاخص‏ است‏ و مسائل‏ مربوط به‏ فعل‏ خداوند در آن‏ مطرح‏ است. مشهد مورد نظر داراى‏ دو شاهد است. در اشراقات‏ دوازده‏گانه‏ شاهد اول، مباحثى‏ در خصوص‏ وجود خداوند، كيفيت‏ صدور كثرات‏ از او، تبيين‏ مسئله‏ شر و... مطرح‏ است. شاهد دوم، شامل‏ هفت‏ اشراق‏ است‏ و در آن‏ مسئله‏ مُثُل‏ افلاطونى‏ و ادله‏ و شبهات‏ وارد بر آن‏ بررسى‏ و نقد مى‏شود <ref>همان، ص311</ref>.

مشهد سوم‏ كتاب، به‏ مسئله‏ معاد و كيفيت‏ پيدايش‏ روح‏ و بازگشت‏ آن‏ به‏ حق‏ تعالى‏ مى‏پردازد.

مشهد چهارم‏ كتاب، مختص‏ اثبات‏ معاد جسمانى‏ است‏ و نويسنده، مطالب‏ آن‏ را در سه‏ شاهد مطرح‏ نموده‏ است. شاهد اول‏ كه‏ در اثبات‏ عالم‏ آخرت‏ است، مشتمل‏ بر نه‏ اشراق‏ است. اشراق‏ اول‏ در پى‏ تبيين‏ اصول‏ هفت‏گانه‏اى‏ است‏ كه‏ اثبات‏ عالم‏ آخرت‏ مبتنى‏ بر آنهاست، اما مطالبى‏ كه‏ در اشراقات‏ بعدى‏ بدان‏ها مى‏پردازد، وجوه‏ فرق‏ بين‏ وجود جسمانى‏ در دنيا و آخرت، بيان‏ عقايد مختلف‏ در باب‏ معاد، دفع‏ شبهات‏ وارده‏ به‏ معاد جسمانى، علت‏ اختلاف‏ در كيفيت‏ معاد و چند بحث‏ مرتبط ديگر است.

در شاهد دوم، بحث‏ درباره‏ آخرت‏ را به‏طور تفصيلى‏ پى‏ مى‏گيرد و مطالبى‏ در حقيقت‏ مرگ، ماهيت‏ قبر و عذاب‏ و ثواب‏ آن، حقيقت‏ بعث، حقيقت‏ حشر، صحراى‏ محشر، حقيقت‏ صراط، حقيقت‏ حساب‏ و ميزان، معناى‏ نفخ، حقيقت‏ قيامت‏ صغرى‏ و كبرى، حقيقت‏ بهشت‏ و مظاهر بهشت‏ و جهنم، كيفيت‏ خلود اهل‏ جهنم‏ بيان‏ مى‏دارد. شاهد سوم‏ در بيان‏ مراتب‏ سه‏گانه‏ عالم‏ وجود است. اين‏ شاهد داراى‏ يازده‏ اشراق‏ است. مهم‏ترين‏ مباحثى‏ كه‏ در اين‏ شاهد مطرح‏ شده، عبارتند از: مطالبى‏ در باب‏ قوس‏ نزول‏ و صعود انسان، ملاقات‏ با ملائكه‏ و حشر با آنها، كيفيت‏ تجسم‏ اعمال، حشر حيوانات، تعيين‏ محل‏ آلام‏ و... <ref>همان</ref>.

مشهد پنجم‏ كتاب، در باب‏ نبوات‏ و ولايات‏ است. اين‏ مشهد، مشتمل‏ بر دو شاهد است. نويسنده، شاهد اول‏ را به‏ بيان‏ مطالبى‏ درباره‏ اوصاف‏ و خصائص‏ نبى(ص) اختصاص‏ داده‏ و در اشراقات‏ ده‏گانه‏ آن‏ مباحثى‏ را درباره‏ درجه‏ نبوت، اصول‏ معجزات‏ و امور خارق‏العاده، فرق‏ بين‏ نبوت‏ و كهانت، فرق‏ بين‏ وحى‏ و الهام‏ و تعليم، كيفيت‏ اتصال‏ نبى‏ به‏ عالم‏ وحى‏ و... مطرح‏ كرده‏ است. در اشراقات‏ نه‏گانه‏ شاهد دوم‏ نيز مطالبى‏ را در باب‏ اثبات‏ وجود نبى‏ و لزوم‏ قوانين‏ الهى، حكمت‏ تشريع‏ احكام‏ عبادى، سياسى‏ و حدود، فرق‏ بين‏ نبوت، شريعت‏ و سياست، اسرار شريعت‏ و فايده‏ طاعات، ضابطه‏ فرق‏ ميان‏ گناهان‏ كبيره‏ و صغيره، ظاهر و باطن‏ و اول‏ و آخر شريعت‏ و بالاخره‏ انقطاع‏ نبوت‏ و رسالت‏ آورده‏ است‏ <ref>همان</ref>.

مصحح‏ كتاب، پاورقى‏ها را به‏ رفع‏ ابهام‏ جملات‏ داخل‏ متن، مستندسازى‏ برخى‏ از مطالب‏ كتاب‏ و نيز به‏ اختلاف‏ نسخ‏ اختصاص‏ داده‏ است.