ابن ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد: تفاوت میان نسخه‌ها

'''ابن ابى اصبع،زكىّ الدين ابومحمد عبدالعظيم بن عبدالواحد ابن ظافر'''(585 ق1189/ م يا 589 ق-23 شوال 654 ق13/ نوامبر 1256 م)،اديب و شاعر مصرى(كتبى،364/2؛مقريزى،401/1؛ابن تغرى بردى،37/7).ابن صابونى مى‌نويسد كه ابن ابى اصبع به خط خود براى وى نوشته است كه تولدش در اول محرم 595 ق[3 نوامبر 1198 م]بوده است(ص 14).

وى بر خلاف معمول آن زمان به تحصيل در يك مدرسۀ بخصوص و شاگردى نزد استاد يا استادانى معيّن نپرداخت،بلكه از همان اوان جوانى زندگانى پر تلاش علمى و مطالعات و تحقيقات شبانه روزيش را با بررسى و گزينش آثار گذشتگان و طبقه بندى تأليفات آنان و نقد آگاهانۀ ديدگاههاى معاصران و نشست و برخاست با برگزيدگان ايشان سامان داد(ابن ابى اصبع، بديع،3-4)و به اين وسيله توانست از دانش علما و صاحبنظران گذشته و دانشمندان و ادباى معاصر خود در مناطق مختلف برخوردار گردد.

كشمكشهاى اميران و جنگهاى داخلى آنان با يكديگر و نيز تأثير جنگهاى صليبى از آرامش و امنيت چندانى برخوردار نبود(مقريزى، 101/1،206؛قس:شرف،مقدمۀ بديع،57 به بعد).

از سوى ديگر، علما و ادبا مورد توجه و حمايت زمامداران قرار داشتند و از مزاياى استثنايى بهره‌مند بودند([[ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]]،16/13)،از اين رو،شعراى آن سامان غالبا در اطراف اميران گرد مى‌آمدند و با پاداشها و مستمريهاى آنان زندگى را مى‌گذراندند،اما ابن ابى اصبع،با آنكه شعر نيك مى‌سرود(ابن صابونى،13؛ابن تغرى بردى،همانجا)و در بيش‌تر زمينه‌هاى شعرى،حتى مدح و هجاء،هنر خود را نشان داده(براى نمونه نك:عباسى،18/4؛شرف،مقدمۀ تحرير،30-31؛همو،مقدمۀ بديع،81)،غالبا خويشتن را از اشتغالات دربارى بر كنار مى‌داشت و بيش‌تر به تحقيق و تأليف مى‌پرداخت.شايد به همين سبب است كه در آثار بر جاى مانده از او،مديحه سرايى زيادى ديده نمى‌شود.

ابن ابى اصبع ابتدا به علوم بلاغت(معانى و بيان و بديع)پرداخت و تا حد امكان كتب و رسائل مربوط به اين فنون را گرد آورى و دسته بندى كرد(بديع،4)،آنگاه به نقادى دقيق آنها همت گماشت،تا آنجا كه به تعبير خود او،كمتر کتابى از تير رس نقد موشكافانۀ او در امان ماند(همان،13).وى انواع صناعات بديعى را در آثار گذشتگان(ابن معتز،د 296 ق909/ م؛قدامة بن جعفر،د 337 ق948/ م؛ابوهلال عسكرى،د بعد از 395 ق1005/ م)و تأليفات معاصران(ابن رشيق قيروانى،د 600 ق1204/ م؛ضياء الدين ابن اثير،د 637 ق/ 1239 م)استقصا كرد و همه را پيراسته گردانيد و در 90 يا 93 يا 95 باب(تحرير،93،524؛بديع،14)تنظيم كرد و با افزودن 31 باب كه استنباط خود وى بود،

تعداد ابواب را به 120 يا 121 يا 123 يا 126 رسانيد(همانجا؛تحرير،94،95،621).اختلاف ارقام ظاهرا ناشى از افزايش يا كاهش ابواب از سوى مؤلف در طول زمان است كه در نسخه‌هاى خطى گوناگون منعكس شده است.به هر حال نسخۀ چاپى اين کتاب كه نام كامل آن تحرير التحبير است،شامل 125 باب است.

تحرير التحبير كه قلقشندى آن را به اختصار التحبير ذكر كرده است(469/1)،نخستين کتاب مفصل و مبسوطى بود كه در علم بديع نوشته مى‌شد.اين کتاب در دورانهاى بعد سخت مورد توجه ادبا قرار گرفت و از جمله مآخذ اصلى دائرة المعارفهاى بزرگ ادبى مانند صبح الاعشى قلقشندى(د 821 ق1418/ م)،خزانة الادب ابن حجۀ حموى (د 837 ق1434/ م)،معاهد التنصيص على بن ابراهيم عباسى(د 963 ق1556/ م)و خزانة الادب بغدادى(د 1093 ق1682/ م)به شمار مى‌آيد.