هویت دینی جوانان
هویت دینی جوانان، از آثار جمعی از اندیشوران و نویسندگان معاصر ایرانی است که مسأله آسیبشناسی دینـداری نسل جوان را از منظر روانشناسی، جامعهشناسی و اسلامی تحلیل و بررسی میکنند و با توجه به مبانی بومی و اسلامی و یا غربی، پیشنهادهایی برای تقویـت دینـداری ارائه میدهند.
| هویت دینی جوانان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | پژوهشکده باقر العلوم (نويسنده) مؤسسه تحقیقات اجتماعی کند و کاو (سایر) |
| ناشر | الجمعیة التعاونیة للطباعة ** سازمان تبليغات اسلامی. پژوهشکده باقر العلوم علیه السلام |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1389ش |
| چاپ | 1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ه98 230/165 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- پژوهشکده علمی کاربردی باقرالعلوم(ع) جوانی جمعیت ایران را یکی از مسائل مهم اجتماعی در جوامع در حال توسعه شمرده و افزوده است: مسائل نوین جوانان در ایران از سال ۱۳۴۰ شمسی آغاز شد و انقلاب اسلامی، تحول فرهنگی بزرگی پدید آورد. با این حال یکی از مسائل مورد بحث درباره جوانان و نوجوانان کشور، تحول ارزشهای مذهبی در دهههای اخیر است. با توجه به این واقعیت، سلسله نشستهایی برای شناخت میزان تمایلات دینی جوانان و نوجوانان و مسأله دینگریزی تشکیل شد. اهداف این سلسله نشستها، شناخت دقیقتر واقعیت و ارائه پیشنهادهای نظری و راهکار عملی بود. اثر حاضر، حاصل نشستهای مذکور است. [۱]
ساختار و محتوا
- این اثر از مقدمه و 9 مقاله به ترتیب ذیل تشکیل شده است:
- مقدمه ناشر (معرفی اجمالی اهداف کتاب حاضر)
- مقاله اول « ضرورت شـناخت ریشـههـای نابسـامانی فرهنگی »: نوشته دكتر نوروز هاشم زهی (استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شرق و رئیس مؤسسه تحقیقات اجتماعی كندوكاو) در این مقاله با اشاره به اهداف و فلسفه انقـلاب اسـلامی مـردم ایـران، نابسامانیهای نظام اجتماعی در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با استفاده از تحلیل ثانویه تحقیقات موجود در جامعـه نشـان داده شـده است و فاصله وضع موجود با اهـداف مطلـوب بـا تأكیـد بـر اهـداف فرهنگی، مورد تحلیل قرار گرفته است. همچنـین بـا بیـان كاركردهـای مثبت دین برخی ریشهها و موانع بیرونی دینداری در بین جوانان بررسی شده است. در پایان و در متن گزارش شیوههایی برای تقویـت دینـداری مطرح شده است. [۲]
- مقاله دوم «دینگرائی و یا دینگریزی جوانان»: دكتر سید سعید زاهد زاهدانی (استادیار دانشگاه شیراز) در دوره معاصر فرهنگ و تمدن غرب به عنوان فرهنگ مسلط و پیشرفته جهان امروز در برخورد فرهنگ ایرانی قرار گرفته است. از سویی مردم نیازمند به رشد و پیشرفت نمیتوانند عقب افتادگی خویش را مشاهده كرده بی تفاوت بنشینند و از سوی دیگر تفاوتهای ماهوی تمدن امروزی با زمینههای فرهنگی و اعتقادی آنان ایشان را از تبعیت كوركورانه از فرهنگ و تمدن غرب باز میدارد. این دوگانگی منشأ عمدهای برای بروز چالش و التهاب به خصوص فرهنگی و بالاخص در بین جوانان در سالهای اخیر جامعه ما گردیده است. این مقاله ضمن ارائه تعریفی از فرهنگ ابعاد و لایههای آن را توضیح میدهد و معتقد است در تبادلات فرهنگی لایه اول فرهنگ یعنی مهارتها و فناوری در عرض اولین برخورد قرار میگیرد و ارزشها و اخلاق آخرین لایه تحت تأثیر میباشد. این برخورد در كشور ما با ورود فناوری و تأسیس دارالفنون بصورت رسمی آغاز گشت و به كپیبرداریهای آخر دوره پهلوی رسید. در دهه 40هجری شمسی تهاجم فرهنگی غرب به سطح لایه زیرین یعنی ارزشها و اخلاق وارد شد. در این زمان بود كه به خاطر ریشههای عمیق فرهنگی مجموعه ملت ایران به خود آمد و در مقابل این تهاجم ایستاد و انقلاب شكوهمند اسلامی را پایهگذاری كرد. دو حركت تهاجم فرهنگی و فرهنگ انقلاب دو نیروی فرهنگی فعال و در مقابل هم در سطح كشور میباشند. در این زمینه جوانان در معرض یك دوگانگی فرهنگی قرار گرفتهاند. با ارائه آماری از دینداری دانشجویان گفته خواهد شد كه تهاجم فرهنگی از طریق آموزشهای سكولار در حال تشدید است. [۳]
- مقاله سوم «تبیین نظـری تمـایلات دینـی جوانـان و نوجوانان»: دكتر حسین ابوالحسن تنهایی ( استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مركزی ) موضوع دینداری در دنیای امروز از منظرهـای گونـاگون قابـل بررسی و توجه میباشد. این موضوع بویژه برای نوجوانان و جوانان جای تأمل بیشتری دارد. برای ورود به چنین مبحثی ابتدا لازم است قلمرو معناشناختی برخی مفاهیم نظیر دین، دینـداری، گرایشـات عمـده بـه دیـن، اشكال گوناگون دینداری در دنیـای امـروز و نیـز تحـولات فرهنگـی و اجتماعی صورت گرفته در دهههای اخیر مورد بررسی دقیقتری قـرار گیرد. در واقع بدون توجه به چنین مواردی، رسیدن به نتایج قابل اتكـاء دور از دسترس خواهد بود. بر این اساس در مقاله حاضر سـعی خواهـد شد تا ضمن بیان مسألهای كه با آن روبرو هستیم ابعاد نظری موضوع را با استفاده از نظریات مطرح در حوزههای جامعهشناسی، روانشناسـی و اسلامی مورد واكاوی علمی قرار دهیم و در پایان در حد امكـان نسـبت به ارائه راهكارهای لازم اقدام نماییم. [۴]
- مقاله چهارم « سنخشناسی انواع دینداری مقدمهای بر تحلیل جامعهشناختی انواع دینداری »: سیدمحمد میرسندسی (استادیار دانشگاه امام حسین(ع)) این مقاله نسبتاً طولانی، در اصلیترین هدف خویش میكوشد تـا سـنخشناسی جامعی از انواع دینداری متناسب با وضعیت جامعه ایران معرفـی نماید. برای این منظور، در گام اول به اهمیت معرفتـی موضـوع «انـواع دینداری» به جای »دینداری« پرداخته شده است. سپس نسبت دینـداری با دین توضیح داده شده است. در گـام سـوم مهمترین انـواع تقسـیمبندیهایی كه برای دینداری، در مطالعات دین شناسی، بصورت عـام در مباحث كلامی و علمی، ارائه شده است، بصورت انتقادی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. حاصل این بخش را در یازده گونه تقسیم بندی راجع به انواع دینداری میتوان ملاحظه كرد. در بخـش پایـانی، ضـمن جمع بندی تقسیم بندیهـای پیشـین، سـنخ شناسـی جدیـدی از انـواع دینداری ارائه شده است. [۵]
- مقاله پنجم « جامعه قدسی واكنشی و تخریب قلمروی دینی آسیبشناسی امر به معروف و نهی از منكر
در ایران پس از انقلاب اسلامی»: حسن محدثی (استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مركزی) دین در ایران معاصر نقش مهمی در فرآیند شكل گیری جامعـه داشته و بخش مهمی از تحولات اجتماعی با عملكرد نیروهای دینی گـره خورده است. نویسنده برای توضیح این تحولات از نظریه چارلز دیویس درباره سه طرح بدیل نظم اجتماعی بهره گرفته اسـت: جامعـه قدسـی، جامعه سكولار، جامعه كثرتگرا مطابق نظر دیویس، در ایران كه تاخت و تاز مدرنیته را تجربه كرده است، نوعی جامعه قدسـی واكنشـی پدیـد آمده است؛ امّا نویسنده به منظور احتراز از تقلیلگرایی سیاسـی، جامعـه ناقدسی ناسكولار را مناسبتر میداند. از نظر وی، وقوع روند یكپارچگی زدایی سبب شده است كه نیروهای خواهـان بـازآوری نظـم اجتمـاعی پیشین )طرح جامعه قدسی(، نه تنها در كار خود ناكام بمانند، بلكه پیامد ناخواسته عملشان )و پیامد ناخواسته دولت دینی(، تخریب قلمرو دینـی باشد. وی گرایشهای دینی را به سه دسته تقسیم میكند: محافظهگرایـی دینی، ترمیمگرایی دینی و بازسازیگرایی دینی. محافظهگرایـان دینـی، محافظان، حاملان و بازتولیدكنندهگان اصلی طرح قدسی جامعهاند. آنان دولتی دینی را كه محصول اجتنابناپذیرش دین دولتی است، در اختیـار دارند. از نظر وی، آموزه امر به معـروف و نهـی از منكـر، معطـوف بـه چگونگی ساماندهی نظم اجتماعی است و بررسی عملكرد نظام سیاسـی در عملیسازی این آموزه، نیـات و مقاصـد، روشـها و دسـتاوردهای دولت دینی را برملا میسازد. نویسنده میكوشـد بـا ارجـاع مكـرر بـه سخنان مقامات صاحب قدرت سیاسی بعنوان دسـتانـدركار، و مراجـع واجد اقتدار دینی بمنزله حامل و تولیدكننده ایدئولوژی جامعـه قدسـی، مدعیات و ارزیابی خود را مستند و از نظر تحلیلی قانعكننده سازد. [۶] نقد: این مقاله با نگرش جامعهشنلسی غربی به تحلیل مسائل ایران میپردازد و ورود دین به عرصه حکومت را باعث تخریب دین میشمارد. نویسنده، بین مسیحیت تحریفشده و اسلام، خلط کرده و با پذیرش سکولاریسم، ابعاد اجتماعی و سیاسی اسلام را نادیده گرفته است. [۷]
- مقاله ششم «مبانی نظری و مفهومی آسیبشناسی تبلیغ دینی در میان نوجوانان و جوانان»: (محمد انصاریراد و دکتر محبوبه بابایی) این تحقیق، دین و اخلاق اجتماعی را از عناصر مهم فرهنگ و هویتبخش جوامع میداند و تأکید میکند که کیفیت پذیرش آموزشهای دینی به نحوه انتقال آنها وابسته است. اهداف این مقاله شامل شناسایی عوامل ایجادکننده آسیبهای تبلیغ دینی و تحلیل نقش اختلال در فرآیند ارتباط تبلیغی است. نویسندگان با طراحی یک مدل مفهومی، آسیبها و نابهنجاریهای نسبت به دین را در سه سطح تحلیل میکنند: واکنشهای رفتاری (مانند مقاومت و انفعال)، واکنشهای نگرشی (مانند سطحینگری و ابزاریگرایی) و واکنشهای شناختی (مانند از دست دادن معنا و بیهویتی). [۸]
- مقاله هفتم « گریز از کدام دین؟!»: (دکتر علیرضا علمزاده) این مقاله به پدیده دینگریزی در جوانان به عنوان یکی از مهمترین چالشهای فرهنگی پس از انقلاب اسلامی میپردازد. نویسنده بر فرایند فزاینده توقعات از طبقه حاکمه جدید تأکید میکند که همراه با مشکلات ناشی از فقدان یک الگوی اجرایی مناسب و سنگاندازی دشمنان داخلی و خارجی، موجب اعتراض و واکنش منفی در میان جوانان شده است. این مقاله ناکارآمدی بسیاری از تعاریف سنتی و رایج از مفاهیم دینی را نیز یکی از عوامل کندی و رکود حرکت انقلاب اسلامی میداند. راه حل پیشنهادی، بازتعریف مجدد دین بر اساس تعالیم قرآن و روایات و متناسب با مقتضیات زمان است. [۹]
- مقاله هشتم « آسیبشناسی تاریخی دینداری»: (دکتر حجتاله ایزدی) این مقاله جامعه دینی را به عنوان یک ارگانیسم زنده معرفی میکند که برای پیشگیری از انحرافات، نیازمند آسیبشناسی است. نویسنده اشاره میکند که آسیبها دارای ریشههای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی هستند و ناشی از فاصله گرفتن از اصول است؛ به نحوی که شریعت اسلام وارد ایران شده، اما نظامی تمامعیار اسلامی هنوز به سطح جامعه نرسیده است. زدودن بار معنایی تعهّدآور از مفاهیم (مانند عدالت، ولایت، غیبت، انتظار و شفاعت) و تسامح و جهل و غفلت از امر به معروف در جامعه، آسیبزا هستند. این مقاله بر لزوم مقابله با تحریف تاریخی مفاهیم بنیادین اسلامی مانند جهاد و امر به معروف و نهی از منکر توسط دشمنان تأکید میکند. [۱۰]
- مقاله نهم « تمایلات دینی و ارتباطات جنسی در جامعه کنونی »: (دکتر ابراهیم فیاض) این مقاله نگاه انتقادی به غرب دارد و فروپاشی خانواده و مرگ عشق و ایمان در جوامع غربی را نقادی میکند و تأکید دارد که نگاه کلان و فلسفی و عرفانی به مسأله جنسی بسیار مهمّ است و باید چارچوبهای کلان جنسی را بشناسیم تا به چارچوبهای سیاستگذاری جنسی در کشور نایل شویم.... [۱۱]
نمونه مباحث
- پدیده مشهور به گریز از دین، از عوامل متعدد داخلی و خارجی در عرصههای مختلفی برخوردار است.... پدیدههای اجتماعی، اغلب تک عاملی و بسیط نیستند؛ بلکه مجموعهای درهمتنیده و توبرتو هستند که نقش هیچیک از آنها را نباید و نمیتوان نادیده گرفت. به فرمایش امام راحل(رض) هر کس هر جا که هست، همانجا را اصلاح کند.... [۱۲]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.