نیهیلیسم معنایی؛ بررسی انتقادی استدلال‌های کواین در باب کل‌گرایی معنایی
| نیهیلیسم معنایی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شقاقی، حسین (نویسنده) |
| ناشر | ققنوس |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 2ـ0327ـ04ـ622ـ978 |
| موضوع | کواين، ويلارد ون اورمن، ۱۹۰۸ - ۲۰۰۰م. Quine, Willard Van Orma -- ديدگاه براي معني‌شناسي,کواين، ويلارد ون اورمن، ۱۹۰۸ - ۲۰۰۰م. Quine, Willard Van Orman -- نقد و تفسير,نيهيليسم (فلسفه),معني‌شناسي (فلسفه) |
| کد کنگره | |
نیهیلیسم معنایی؛ بررسی انتقادی استدلال‌های کواین در باب کل‌گرایی معنایی تألیف حسین شقاقی، کل‌گرایی معنایی عبارت است از این ایده که محتوای زبانی را نمی‌توان میان یک به یک جملات زبان تقسیم کرد. چنان‌که در این کتاب توضیح داده می‌شود، این تز نافی «معنا»ست؛ یعنی «معنا» به مثابۀ یک هویت هستی‌شناختی وجود ندارد و بنابراین این تز را «نیهیلیسم معنایی» نیز می‌خوانند.
ساختار
کتاب از هفت فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
کل‌گرایی معنایی عبارت است از این ایده که محتوای زبانی را نمی‌توان میان یک به یک جملات زبان تقسیم کرد. چنان‌که در این کتاب توضیح داده می‌شود، این تز نافی «معنا»ست؛ یعنی «معنا» به مثابۀ یک هویت هستی‌شناختی وجود ندارد و بنابراین این تز را «نیهیلیسم معنایی» نیز می‌خوانند. یکی گرفتن کل‌گرایی معنایی با نیهیلیسم معنایی قرائتی از نظریۀ معنای کواین است که مورد تأیید خود او و مفسران اصلی فلسفۀ است و توجه به این این‌همانی تأکید اصلی این کتاب است. اهمیت این تاکید از آن روست که بسیاری از منتقدان بنام کل‌گرایی معنایی کواین به این نکته توجه نداشتند که دعوی اصلی این نظریه نه معرفت‌شناختی، بلکه هستی‌شناختی است. در این اثر معنای این ادعا و نیز مسائل مربوط به آن بررسی شده است.
کل‌گرایی معنای آموزه‌ای است که در آثار متعدد کواین از مقالۀ «دو جزم تجربه‌گرایی» تا آثار متأخر او مطرح بوده است. سه آموزۀ «رد تحلیلیت»، «عدم تعین ترجمه» و «استدلال یادگیری زبان» کواین ارتباط مستقیم با کل‌گرایی معنایی دارند. هدف اصلی این استدلال‌ها و آموزه‌ها، نفی معنا به مثابۀ هویتی هستی‌شناختی است. بنابراین نیهیلیسم معنایی برآیند مباحثی است که کواین تحت آموزه‌های مذکور و در آثار متعدد خود ارائه کرده است. محور بحث، استدلال کل‌گرایی معنایی کواین قرار داده شده است؛ چراکه در این استدلال تلاقی سایر آموزه‌ها با هم و نیز پیوستگی موضع هستی‌شناختی کواین در باب معنا با معرفت‌شناسی او به‌خوبی مشهود است.
کل‌گرایی معنایی در آثار کواین دارای روایت‌های افراطی و تعدیل‌شده است. بنابراین چه در توصیف و چه در نقد این آموزه، باید گسترۀ بحث را در آثار کواین در نظر گرفت. بر این اساس فصل اول کتاب به تعریف و استدلال کل‌گرایی معنایی کواین و نیز بررسی مقدمات آن اختصاص یافته است. استدلال کل‌گرایی معنایی یک روایت شایع دارد که افزون بر شواهدی در آثار کواین، نزد مفسران کواین نیز به عنوان تنها استدلال این آموزه شناخته می‌شود. این استدلال دو مقدمه دارد که عبارتند از اصل تحقیق‌پذیری و کل‌گرایی تأییدی یا کل‌گرایی معرفت‌شناختی.
با توجه به اینکه بسیاری از انتقادها به استدلال کل‌گرایی معنایی ناشی از قرائت نادرست از مقدمات این استدلال و حتی بعضاً فراموشی برخی از مقدمات است، در فصل دوم ذیل یک مطالعۀ تاریخی به معرفی دقیق‌تر کل‌گرایی تأییدی پرداخته شده است. از سوی دیگر هر چند آموزۀ «طبیعی‌گرایی» معمولاً از مقدمات استدلال کل‌گرایی معنایی محسوب نمی‌شود، جایگاه مهم این آموزه در فلسفه کواین ایجاب می‌کند که قرائت هر دو مقدمۀ استدلال مذکور سازگار و همسو با آموزۀ «طبیعی‌گرایی» صورت گیرد؛ از این‌رو در این مطالعۀ تاریخی، آموزۀ «طبیعی‌گرایی کواین» نیز معرفی می‌شود. در این فصل هر دو آموزۀ طبیعی‌گرایی و کل‌گرایی تأییدی کواین با توجه به آثار او و نیز آثار شارحان اصلی او در بافت نقد سنت ادامه کارتی معرفی شده‌اند. این مطالعه به ما امکان می‌دهد که اولاً درک درستی از حمایت او از اصل تحقیق‌پذیری داشته باشیم؛ ثانیاً کل‌گرایی معنایی را به شیوۀ همدلانه‌تر قرائت کنیم.
رویکرد طبیعی‌گرایانۀ کواین به زبان به رفتارگرایی و نیهیلیسم معنایی می‌انجامد. بر اساس طبیعی‌گرایی کواین، معرفت، ذهن و معنا همگی قسمتی از یک جهانند و باید در قالب همان روح تجربی که به علم طبیعی جان بخشیده، معنا شوند؛ بنابراین معنا باید به نحو تجربی فهمیده شود و هرگونه توصیف آن ناظر به خصیصۀ مشهود و عمومی آن باشد. «معنا» خصیصۀ رفتار است و «زبان» هنری اجتماعی است که ما آن را صرفاً به گواه رفتار آشکار افراد و در شرایطی که به نحوی عمومی قابل شناخت است، حاصل می‌کنیم. بر این اساس رویکرد طبیعی‌گرایانه کواین به زبان دست‌کم در جملات و کلمات به رفتارگرایی و نفی معنا منتهی خواهد شد و این معنا همان روح تز کل‌گرایی معنایی است. تز کل‌گرایی معنایی همان نفی معنا به مثابۀ هویتی هستی‌شناختی است و این ناشی از رویکرد طبیعی‌گرایانۀ کواین در هستی‌شناسی است. از این رو فصل سوم به معرفی هستی‌شناسی طبیعی‌گرایانۀ کواین اختصاص یافته است.
فصول چهارم و پنجم به دو تز بسیار معروف کواین یعنی «استدلال یادگیری زبان» و «عدم تعین ترجمه» که هر دو از نتایج رهیافت طبیعی‌گرایانۀ کواین به زبان و هویت‌های زبانی از جمله معنا است، اختصاص یافته است. در جریان این دو تز، کواین با گام‌های طبیعی‌گرایانه ـ و البته در بافت آزمایش‌های ذهنی ـ نیهیلیسم معنایی (حذف معنا از هستی‌شناسی) را مستدل و «کل‌گرایی معنایی» را تحکیم می‌کند.
در فصل ششم تز کل‌گرایی معنایی با توجه به «حذف تمایز تحلیلی ـ ترکیبی»، در مقالۀ «دو جزم تجربه‌گرایی» مطالعه شده است.
فصل هفتم به بررسی انتقادات از تز کل‌گرایی معنایی اختصاص دارد. در ابتدا انتقادات معروف فودور و لپور از تز کل‌گرایی معنایی در مقالۀ «دو جزم تجربه‌گرایی» بررسی شده و سپس «سازگاری کل‌گرایی معنایی با اصل ترکیب‌پذیری» و انتقادات مربوط به تز «عدم تعین ترجمه» (که به تعبیر کواین همان تز کل‌گرایی معنایی اوست) بررسی شده‌اند. در قسمت بعد انتقاداتی که با توجه به تز «طبیعی‌گرایی» می‌توان به آنها پاسخ داد، معرفی می‌شوند. در پایان فصل نیز به این سؤال پاسخ داده شده که آیا حمایت کواین از اصل تحقیق‌پذیری با سایر مقدمات استدلال کل‌گرایی معنایی سازگار است یا خیر.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات