نگاهی معرفت شناختی به وحی، الهام، تجربه دینی و عرفانی و فطرت
نگاهی معرفتشناختی به وحی، الهام، تجربه دینی و عرفانی و فطرت، اثر محمدحسین زاده (معاصر)، سومین دفتر از سلسله مباحث معرفتشناسی کاربردی دینی است و به تحلیل تطبیقی و نقدی منابع اصلی شناخت دین، از جمله وحی، الهام، تجربه عرفانی و فطرت، میپردازد.
| نگاهی معرفت شناختی به وحی، الهام، تجربه دینی و عرفانی و فطرت | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حسینزاده، محمد (نويسنده) |
| ناشر | مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی(ره). انتشارات |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1390ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-411-634-6 |
| موضوع | شناخت - فلسفه - دین - فلسفه - شناخت (فلسفه اسلامی) |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ح5ن8 168 BD |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب در پنج فصل اصلی تدوین شده و شامل مقدمه معاونت پژوهش و مقدمه نگارنده نیز است.
سبک نگارش
سبک نگارش کتاب، تحلیلی و تطبیقی است و نویسنده به بررسی و مقایسه آرا متفکران مسلمان در حوزههای کلام، فلسفه و عرفان درباره وحی و الهام میپردازد[۱].
گزارش محتوا
فصل اول: وحی و الهام؛ چیستی و تمایز از نگاه واژهشناسی، قرآن و روایات، این فصل به شرح معانی و کاربردهای واژگان وحی و الهام در لغت، قرآن و روایات اختصاص دارد. نویسنده به دنبال تمییز این دو واژه بهعنوان منبع معرفت دینی است. نتیجهگیری کلی این فصل این است که وحی و الهام علاوه بر معانی لغوی مشترک، دارای معانی اصطلاحی ویژهای هستند که در عرف متکلمان و مسلمانان رواج یافته است؛ بهطوریکه وحی خاص مقام رسالت و نبوت است، اما الهام دارای کاربردی گستردهتر است. همچنین، این فصل کاربردهای وحی و الهام در قرآن و روایات را بررسی کرده و منابع معرفتی اختصاصی امام معصوم (مانند مصحف حضرت زهرا(س) و جامعه) را که برتر از الهام هستند، معرفی میکند[۲].
فصل دوم: وحی و الهام در عرفان؛ کاربرد، چیستی و تمایز، این بخش به بررسی وحی و الهام از منظر عرفان اسلامی میپردازد. تمرکز اصلی بر تبیین تمایز میان وحی و الهام با کشف و مکاشفه عرفانی است. نویسنده بیان میدارد که وحی برتر از الهام و الهام برتر از مکاشفه است، و ولایت مقامی است که به لحاظ رتبه از الهام برتر و به نبوت نزدیکتر است. در این فصل همچنین جایگاه و رتبه ولایت ائمه معصومین(ع) بالاتر از سایر اولیای الهی دانسته شده است، زیرا ولایت آنها فراتر از ولایت مقید و محدود است. نهایتاً، تفاوت وحی و الهام با مکاشفه از منظر عصمت و خطاناپذیری موردتأکید قرار میگیرد[۳].
فصل سوم: حقیقت وحی از دیدگاه لیبرالیسم دینی؛ این فصل به نقد و بررسی نگاه لیبرالیسم دینی به حقیقت وحی که عمدتاً آن را نوعی تجربه دینی شخصی یا احساس درونی تلقی میکند، اختصاص دارد. نویسنده شاخصهای اصلی این دیدگاه، از جمله تلقی کتاب مقدس بهعنوان متنی انسانی و محصول تحولات تاریخی و تعریف دین بهعنوان گوهر احساس و نه نظام اعتقادی، شرعی یا اخلاقی را شرح میدهد. در ادامه، دلایل ضعف این دیدگاهها از منظر مبانی اسلامی، مانند محدود بودن تجربه دینی به احساس شخصی و فقدان معیار ارزیابی خارجی، نقد شده است[۴].
فصل چهارم: تجربه عرفانی؛ منبع معرفت دینی، در این بخش، تجربه عرفانی بهعنوان یکی از منابع معرفت دینی بررسی میشود. ابتدا حقیقت و اقسام تجربههای عرفانی (از جمله کشف صوری(مثالی) و کشف معنوی) توضیح داده میشود. سپس، مراتب کشف معنوی (مانند حدس، نور قدسی، مقام قلب) شرح داده میشوند که بالاترین مرتبه آن «سر اخفی» است. در نهایت، مهمترین بحث این فصل به معیار اعتبار تجربیات عرفانی میپردازد؛ تأکید میشود که مکاشفات برای جلوگیری از خطا و انحراف باید توسط وحی و عصمت امام معصوم(ع) تأیید شوند[۵].
فصل پنجم: فطرت؛ منبع معرفت دینی، این فصل، فطرت را بهعنوان منبعی دیگر برای معرفت دینی معرفی میکند. مفهوم فطرت و کاربردهای آن در دین بررسی شده و رابطه فطرت با سایر منابع معرفتی (وحی، الهام، عقل، علم حضوری و مکاشفه، تجربه عرفانی) تبیین میشود. این فصل نتیجه میگیرد که فطرت میتواند آموزههای دینی و اخلاقی را با استناد به گرایشهای درونی انسان تأیید کند. در نگاه پایانی، نویسنده خلاصهای از نسبت منابع معرفت دینی (وحی، الهام، عقل، حس، شهود، فطرت) را ارائه میدهد[۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.