نسایم گلشن (شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری)
نسایم گلشن (شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری)، به زبان فارسى، اثر شاه محمود داعى شيرازى، از جمله شروح قديمى بر «گلشن راز» است كه در عين ايجاز، حاوى نكات ارزش‌مند عرفانى است. شارح، در ذيل هر بيت، با عباراتى فنى و آكنده از اصطلاحات عرفانى به شرح و تفسير آن مى‌پردازد.
| نسایم گلشن (شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عباسی داکانی، پرویز (محقق) داعی شیرازی، نظام‌الدین محمود (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | شرح گلشن راز (شیخ محمود شبستری) |
| ناشر | الهام |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1377 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-6071-26-0 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
شاه داعى شيرازى، چنان‌كه خود تأكيد مى‌كند، چون فهم برخى از ابيات «گلشن راز» را براى معاصران خويش مشكل مى‌بيند، دست به تأليف اين كتاب مى‌زند. شرح او از جمله شروح قديمى گلشن راز است. در اين شرح، شاه داعى در برخى از موارد به اختلاف نظرهاى خود با شبسترى اشارت مى‌كند، اما به‌صورت جدى به بحث در آن موارد نمى‌پردازد، چرا كه بناى او بر ايجاز متن است. نثر شرح او قدرى دشوار است و اين شايد به جهت موضوع مورد بحث؛ يعنى عرفان علمى و نظرى است.
در معرفى مختصرى كه از «نسايم گلشن» توسط يكى از فضلاى معاصر صورت گرفته و در مقدمه‌ى نسخه خطى كتاب‌خانه‌ى مركزى دانشگاه تهران آورده شده است، چنين مى‌خوانيم:
«از شروح بسيار عالى است كه بر «گلشن راز» شيخ محمود شبسترى نوشته شده است و از اقدم شروح مى‌باشد و نسخه‌ى ديگر آن كم‌ياب و عزيز الوجود است. شارح كتاب، نظام‌الدين، محمود، معروف به شاه داعى و متخلص به داعى، از عرفا و متصوفين معروف و شاگرد و خليفه‌ى سيد نعمت‌الله ولى و شرح حالش در تمام تذكره‌ها و منابع موجود است. اين نسخه، در سال 1064 هجرى و به خط زيباى نویسنده‌ى فاضلى موسوم به ابى محمد على النقى الربانى، در شهر اردبيل انجام گرديده. با آنكه اين شرح موجز و مختصر است، و شارح فاضل به اطناب و تفصيل نگراييده، نگارنده كه شروح عديده‌ی «گلشن راز» را ديده و هم اكنون نزديك به ده مجلد اقسام آن را موجود دارم، هيچ‌يك را تا اين اندازه جامع و كامل نيافت كه هم مقاصد ناظم را دريافته و تبيين نمايد و هم مطالبى عام النفع ايراد نموده باشد. شاه داعى شارح به‌طورى كه در پايان كتاب مى‌نگارد، چون اصل«گلشن» و پاره‌اى از شروح، موجب اضلال عوام مى‌گرديد، به اين شرح پرداخت و باز متعرض است كه در پاره‌اى موارد با ناظم اختلاف دارد، بدانها نپرداخته و فقط به ذكر اين اصل مسلم كه هر مطلب را به قرآن و سنت بايد عرض كرد، اگر موافق بود، قبول و اتباع و الا ترك و رفض بايد نمود».
در اين شرح، جز چند بيت، باقى ابيات شرح شده‌اند. شاه داعى چون با مبانى عرفان نظرى و تصوف علمى به خوبى آشناست، خوب از عهده‌ى شرح برآمده است. او، گاهى چند قول ممكن را در ذيل هر بيت نقل مى‌كند و احتمالات مختلفى را كه ممكن است درباره‌ى آن بيت به ذهن آيد، نقل مى‌كند، اما در همه جاى شرح خويش به مبانى عرفا وفادار است و به كلام و فلسفه نمى‌گرايد.
شرح او بر هر بيت، در عين ايجاز، حاوى نكات ارزش‌مند و مفيدى است و اين امر حكايت از تسلط او بر متن دارد. شرح او مى‌تواند يكى از شروح مورد استفاده‌ى شيخ محمد لاهيجى كه شرح گلشن او در نزد ما ايرانيان شناخته‌شده‌ترين شرح‌هاست، قرار گرفته باشد.
لاهيجى، شرح خود را - چنان‌كه در آغاز شرح گلشن راز تأكيد دارد - در نوزدهم ماه ذى‌الحجه‌ى سال 877 هجرى آغاز كرده است؛ در حالى كه شاه داعى، در سال 870 هجرى روى در نقاب خاک كشيده و به ديار باقى شتافته است، پس ترديدى نيست كه شرح شاه داعى، سال‌ها پيش از شرح لاهيجى به رشته‌ى تحرير و تأليف درآمده است.
در فراهم آوردن اين مجموعه، از دو نسخه‌ى خطى و سنگى استفاده شده است. نسخه‌ى خطى آن، مربوط به كتاب‌خانه‌ى مركزى دانشگاه تهران است كه به سال 1064 هجرى، توسط كاتبى به نام ابى محمد على النقى الربانى در شهر اردبيل به رشته‌ى تحرير درآمده است.
نسخه‌ى چاپ سنگی «نسايم گلشن» نيز كه به كوشش محمد نذير رانجها، در پاکستان به زيور طبع آراسته شده، مورد استفاده قرار گرفته است.
متأسفانه نسخه‌ى پاکستان، تصحيح علمى نشده و اغلاطى نيز بدان راه يافته است. رسم الخط هر دو نسخه در اين چاپ، تغييراتى كرده است؛ فى المثل در هر دو نسخه در بسيارى موارد، حرف‌های «گ» را «ك»، «چ» را «ج»، «پ» را «ب»، «د» را «ذ» و «ش» را «س» ضبط كرده‌اند. تبديل همزه‌ها به «ى» و جدا كردن «مى» از افعال بعدى، مانند«مى‌دان» كه به‌صورت «ميدان» نوشته شده است و امثال آن نيز از جمله مواردى است كه در رسم الخط متن رعايت شده است.
اصل نسخه‌ى مورد استفاده در چاپ پاکستان، نوشته سال 882 است و لذا بسيار نزديك به دوره‌ى حيات شاه داعى شيرازى است. در فراهم آوردن متن، به هر دو نسخه توجه شده است، اگرچه بنا اين بوده است تا حتى الامكان از نسخه‌ى اقدم استفاده شود، ولى در برخى موارد، ضبط نسخه‌ى خطى دانشگاه اصح به نظر رسيده و به همين دليل ترجيح داده شده و در متن گنجانده شده است. نسخه‌ى خطى دانشگاه تهران، با علامت اختصاری «دا»، و نسخه‌ى پاکستان، با علامت «پا» نشان داده شده است.
كتاب، با تصحيح و تحقيق پرويز عباسى داكانى به طبع رسيده است.