مواهب الفتاح في شرح تلخيص المفتاح
| مواهب الفتاح في شرح تلخیص المفتاح | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خلیل، خلیل ابراهیم (محقق) ابن یعقوب مغربی، احمد بن محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تلخیص المفتاح. شرح مفتاح العلوم. تلخیص |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1424 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | بدیع
خطیب قزوینی، محمد بن عبدالرحمن، 666 - 739ق. تلخیص المفتاح - نقد و تفسیر زبان عربی - معانی و بیان |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | PJA 2028 /خ6 ت8028 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مواهب الفتاح في شرح تلخيص المفتاح، اثر احمد بن يعقوب مغربى (متوفى 1128ق)، شرحى مزجى بر كتاب «تلخيص المفتاح» خطیب قزوينى (متوفى 739ق) است كه آن نيز ويراسته بخش سوم كتاب «مفتاح العلوم» سكاكى است[۱] اين اثر، به زبان عربى، در دو جلد با تحقيق خليل ابراهيم خليل منتشر شده است.
كتاب با مقدمه‌اى از محقق در ذكر شيوه تحقيقى كتاب، شرح حال خطیب قزوينى و ابن يعقوب مغربى آغاز گرديده است. متن اثر نيز مشتمل بر دو جزء است كه در جزء اول كتاب، علم معانى و در جزء دوم علوم بيان و بديع شرح شده است.
شارح در اين اثر همانند شارحين هم‌عصر خود، تعاريف و دلائل آن، عبارات مجمل و مشكل و الفاظ غريب و مانند آن را شرح و توضيح داده است. وى در اثناى شرح، مناقشاتى را بر مطالب شارحين پيش از خود وارد كرده و مطالب برخى را بر برخى ترجيح داده است[۲]
ابن يعقوب مغربى باآنكه هَم خود را مصروف شرح و حاشيه‌نويسى بر «تلخيص المفتاح» خطیب قزوينى و شرح «مختصر» تفتازانى كرده، ولى باز هم در تأليف خود نظريات جديدى ابراز داشته و علاوه بر اين از عهده شرح لغات و بيان اشتقاق كلمات به‌خوبى برآمده است[۳]
مغربى در اين شرح دنبال‌روِ تفتازانى است و از شيوه سكاكى نيز تبعيت كرده و تنها موردى كه وى با ديگر علماى بلاغت اختلاف نظر دارد، اين است كه ابن يعقوب مغربى، علم بيان را جزء علم معانى دانسته؛ زيرا به اعتقاد او در علم بيان نيز کیفیت مطابقت كلام با مقتضاى حال شناخته مى‌شود، ليكن او درباره اين نظريه جديد، بحث نكرده و در اين باره كتاب ننوشته و بدين شيوه، گام برنداشته و هم خود را فقط مصروف شرح و حاشيه‌نويسى بر «تلخيص المفتاح» خطیب قزوينى و شرح «مختصر» تفتازانى كرده است[۴]
يكى ديگر از اظهارات ابن يعقوب مغربى كه با نظريات ديگر علماى بلاغت، مغاير است و نظر جديدى است، اين است كه وى مى‌گويد: يك لفظ، نسبت به يك معنى ممكن است هم استعاره باشد و هم مجاز مرسل.
ابن يعقوب مغربى، در حاشيه خود از عهده شرح لغات و بيان اشتقاق كلمات، به‌خوبى برآمده است و در مقدمه، كتاب «تلخيص المفتاح» خطیب قزوينى را ستوده و آن را يكى از استوارترين كتب متداوله دانسته و افزوده است كه در اين كتاب، لطائف و معانى فراوانى وجود دارد كه امام سعدالدين تفتازانى عنان عنايت را به شرح معانى آن كتاب كشيده و لطائف معنايى آن را بيرون كشيده و در دو كتاب «مطول» و «مختصر» شرح كرده است و من كه ابن يعقوب مغربى هستم، بر آن شدم كه بر كتاب مختصر تفتازانى شرحى بنويسم[۵]
ابراهيم خليل در تحقيق اين اثر از يك چاپ قديمى كتاب و نسخه‌هاى خطى آن استفاده كرده است[۶]
آدرس آيات، روايات، اشعار و شرح معانى الفاظ غريب در پاورقى‌هاى كتاب ذكر شده است.
فهرست‌هاى آيات، احاديث نبوى، اشعار، مراجع و مصادر و فهرست مطالب هر دو جلد در انتهاى جلد دوم ذكر شده است.
پانويس
منابع مقاله
- مقدمه محقق و متن كتاب.
- علوى مقدم، سيد محمد، «بحثى درباره كتاب مطول سعدالدين تفتازانى و تأثير آن در كتب بلاغى»، مشكوة، زمستان 1363، شماره‌هاى 5 و 6.