مفهوم‌شناسی و مصداق‌یابی اهل‌بیت علیهم‌السلام
| مفهوم‌شناسی و مصداق‌یابی اهل‌بیت علیهم‌السلام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | زینلی، غلامحسین (نویسنده) |
| ناشر | مشعر |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1387 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-540-113-7 |
| موضوع | خاندان نبوت
خاندان نبوت - احادیث خاندان نبوت در قرآن |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 25 /ز9م7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مفهوم‌شناسی و مصداق‌یابی اهل‌بیت علیهم‌السلام، تأليف غلامحسين زينلى، كتابى است فارسى كه واژه اهل‌بيت(ع) و مصاديق آن را از ديدگاه آيات و روايات مورد بررسى قرار داده است.
ساختار
مباحث كتاب بدون مقدمه در پنج بخش با استفاده از منابع اهل سنت و شيعه به‌صورت مستدل مورد بررسى قرار گرفته است.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه، ضرورت شناخت اهل‌بيت(ع) را اين‌چنين تبيين مى‌كند: «شايد برخى چنين تصوّر كنند كه گفتگو پيرامون اهل‌بيت(ع) و تلاش براى شناختن و شاساندن آنان، مسئله‌اى قديمى است و در عصر حاضر، اثرى بر آن مترتّب نيست؛ درحالى‌كه اگر به كلام خداوند و سنت نبى اكرم(ص) مراجعه كنيم و در آن بينديشيم، به‌وضوح مى‌يابيم كه مطالعه و پژوهش پيرامون اين مسئله و شناخت مفهوم و مصاديق اهل‌بيت پيامبر(ص) براى امت اسلامى، امرى كاملاً حياتى است»[۱]
سپس در ادامه با اشاره به احاديث ثقلين و سفينه، اهل‌بيت(ع) را همتاى كتاب خدا و نجات امت اسلامى را در گرو تمسك به كشتى هدايت آنان دانسته است[۲]اشاره به معناى اشعار پيشواى مذهب شافعى نيز جالب است: «هنگامى كه ديدم مذاهب گوناگون، مردم را به درياهاى جهل و گمراهى سوق داده است، با نام خدا بر كشتى‌هاى نجات اهل‌بيت مصطفى(ص)، خاتم پيامبران، سوار شدم»[۳]
مقصود از اهل‌بيت در بحث حاضر، معناى لغوى آن؛ يعنى همه بستگان و همسر و فرزندان شخص نيست، بلكه مقصود، معناى اصطلاحى آن است كه قرآن كريم، در آيه تطهير، آن را درباره اهل‌بيت پيامبر(ص) به كار برده است[۴]
بحث ديگر كتاب، ذكر قرائن درونى شمول آيه تطهير بر اهل‌بيت(ع) است؛ به‌عنوان مثال مفاد آيه تطهير، اعطاى نوعى مصونيت از گناه و لغزش و عصمت دارندگان مقام تطهير است؛ درحالى‌كه همسران پيامبر(ص) به اتفاق مسلمانان، مصون و معصوم از خطا و گناه نبوده‌اند[۵]و يا اينكه مقصود از اهل‌بيت(ع) در آيه تطهير، اهل‌بيت پيامبرند كه منحصراً ساكن يك خانه بوده‌اند؛ يعنى فاطمه، اميرالمؤمنين و دو فرزندشان حسن و حسين(ع). اينكه به نظر برخى، مقصود آيه، همسران رسول خدا(ص) است، درست نيست؛ چون خانه‌هاى همسران آن حضرت، يك خانه نبود، بلكه خانه‌هاى آنان، متعدّد بوده كه در آن ساكن بوده‌اند[۶]
افزون بر قرائن درونى آيه، قرائن برونى ديگرى نيز وجود دارد كه همسران پيامبر(ص) را از شمول آيه تطهير خارج مى‌سازد. محدّثان شيعه و اهل سنّت، در شأن نزول آيه تطهير، روايات متواترى را از پيامبر(ص) نقل كرده‌اند. اين روايات، پيامبر اكرم(ص)، على، فاطمه، حسن و حسين(ع) را مصاديق اهل‌بيت(ع) معرفى مى‌كند[۷]
اشتمال آيه تطهير بر ساير امامان شيعه مطلب ديگرى است كه مورد بررسى قرار گرفته است. نویسنده تأكيد مى‌كند كه: «بى‌گمان، اين مسئله به تبعيّت از شخص پيامبر(ص) و به سبب تأكيد فراوانى بود كه آن حضرت درباره افراد خاص با عنوان «اهل‌بيت» به كار مى‌برد. در واقع، مصاديق «اهل‌بيت»، همان كسانى بودند كه از سوى پيامبر اكرم(ص) با عناوين ديگرى همچون «عترت»، «اصحاب كسا»، «آل محمد(ص)» و... به امت اسلامى معرفى گرديدند». سپس ادامه مى‌دهد: «اطلاق واژه «اهل‌بيت» بر افراد يادشده، از باب حصر نيست؛ به‌گونه‌اى كه واژه «اهل‌بيت» به افراد مذكور اختصاص داشته باشد و ساير امامان شيعه را شامل نشود، بلكه جريان حديث كسا، از قبيل آيه تطهير بر افراد موجود از اهل‌بيت(ع) بوده است، نه حصر در آنها؛ در غير اين صورت، به عقيد دانشمندان اماميه و جمع كثيرى از دانشمندان اهل سنّت، همه امامان اماميه جزء اهل‌بيت پيامبر(ص) بشمار مى‌آيند. اين مطلب از رواياتى كه در معرفى اهل‌بيت نقل شده، به‌خوبى استفاده مى‌شود»[۸]
زينلى در آخرين مبحث كتاب، حديث «لا يزال‌الدين قائماً...» و ساير احاديثى كه جانشينان پيامبر(ص) را دوازده نفر دانسته، مورد بررسى قرار داده و چنين مى‌نويسد: «دانشمندان اهل سنّت در توجيه احاديث فوق كوشيده‌اند تا با گزينش جمعى از حاكمان اموى و عباسى و انضمام آنان به خلفاى راشدين، دوازده نفر مذكور در روايات فوق را تعيين كرده و آنان را مصداق آن روايات قرار دهند»[۹]؛ به‌عنوان مثال: «دانشمند پرآوازه‌اى مانند سيوطى، تنها توانسته به گمان خود، نام يازده نفر از خلفاى دوازده‌گانه رسول خدا را آن هم بر اساس حدس و گمان مشخص كند و از تعيين نفر دوازدهم عاجز مانده است»[۱۰]
افزون بر مباحث گذشته، دانشمندان شيعه و شمارى از دانشمندان اهل سنّت، احاديثى از رسول خدا(ص) نقل كرده‌اند كه به‌صراحت نشان مى‌دهد همه امامان شيعه، جزء اهل‌بيت پيامبرند. اين احاديث، در تفاسير روايى شيعه، مانند نور الثقلين، تفسير قمى و... در ذيل آيه تطهير و آيه أولي الأمر و يا در كتاب‌هايى مانند كافى، كفاية الأثر، فرائد السمطين، ينابيع المودة و... مضبوط است[۱۱]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتداى كتاب و فهرست منابع در انتهاى اثر آمده است. آدرس آيات و روايات و گاه نص آنها و نيز منابع مورد استفاده نویسنده در پاورقى‌هاى كتاب ذكر شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.