معمای زمان و حدوث جهان

معمای زمان و حدوث جهان، نوشته غلامحسین ابراهیمی دینانی (متولد ۱۳۱۳ش)، فیلسوف و پژوهشگر حوزه حکمت و فلسفه است. این کتاب به بررسی عمیق مسائل فلسفی زمان و حدوث جهان می‌پردازد و رابطه پیچیده این دو مفهوم بنیادین را در بستر اندیشه‌های فلسفی و کلامی تحلیل می‌کند.

معمای زمان و حدوث جهان
پدیدآوران	ابراهیمی دینانی، غلام حسین (نويسنده)
ناشر	مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ايران
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1393ش
چاپ	1
شابک	‎‫‬‮‭978-600-7009-25-3
موضوع	زمان (فلسفه) - حدوث و قدم (فلسفه اسلامی) - آفرینش (اسلام)
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	2الف8ز 55 BBR
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب با یک مقدمه آغاز می‌شود، سپس به فصول متعددی در خصوص جنبه‌های مختلف زمان، حرکت و حدوث جهان می‌پردازد و در نهایت با فهرست آیات و احادیث، اشعار، اسامی اشخاص و منابع به پایان می‌رسد.

سبک نگارش

در این کتاب، مفاهیم «بودن» و «هستی» در ارتباط با زمان، محور اصلی بحث قرار گرفته و به جنبه‌های هستی‌شناسانه موضوع توجه ویژه‌ای شده است. با وجود پیچیدگی موضوع، نگارش کتاب به گونه‌ای است که مفاهیم دشوار را با زبان نسبتاً روشن و توضیحات کافی ارائه می‌دهد. نویسنده غالبا با رویکردی تحلیلی به مسائل پرداخته و استدلال‌های پیچیده را با دقت بررسی می‌کند.

گزارش محتوا

به منظور آشنایی بیشتر با کتاب، به محتوای برخی از فصول آن به عنوان نمونه، اشاره می‌شود: مقدمه: این بخش به اهمیت و جایگاه زمان در تفکر فلسفی می‌پردازد و زمان را یک مسئله بنیادین و پیچیده معرفی می‌کند. همچنین، رابطه زمان با حدوث جهان را مطرح کرده و بیان می‌دارد که درک این دو مفهوم به هم پیوسته است و هدف کتاب، کشف حقیقت آن‌هاست.

بودن در زمان و بودن با زمان: این بخش مفهوم «بودن» را در ارتباط با زمان بررسی می‌کند و انواع آن را از دیدگاه عقل تقسیم‌بندی می‌کند. به خصوص دیدگاه ابن‌ سینا در مورد سه گونه «بودن» در زمان مورد تحلیل قرار می‌گیرد که شامل «بودن» با آغاز و انجام، «بودن» با احاطه بر زمان، و «بودن» به نسبت ثابت و متغیر است.

حرکت و زمان یا زمان و حرکت؟ این بخش به بررسی رابطه متقابل حرکت و زمان می‌پردازد. سوال اصلی این است که آیا زمان چیزی وابسته به حرکت است یا برعکس، و یا هر دو ذاتاً با هم پیوند دارند.

در ماهیت متصل و در وجود منفصل است: این بخش به تبیین ماهیت پیوسته یا گسسته زمان می‌پردازد. نویسنده بحث می‌کند که آیا زمان از اجزای متصل و پیوسته تشکیل شده است یا از لحظات منفصل و جداگانه.

رشته‌ای باریک که پیوسته بر لب تیغ تیز کشیده می‌شود: این عنوان استعاره‌ای از جریان مداوم و ناپایدار زمان است. این بخش بر گذری بودن زمان و عدم توقف آن تأکید دارد و نشان می‌دهد که چگونه لحظات گذشته، حال و آینده به هم پیوسته‌اند.

مقدار حرکت یا مقدار متحرک؟ در این بخش، بحث بر سر این است که آیا زمان را باید با مقدار حرکت یا با مقدار متحرک اندازه‌گیری کرد.

تقدم، تأخر، معیت: این قسمت به روابط زمانی «قبل»، «بعد» و «معیت» (هم‌زمانی) می‌پردازد. این مفاهیم بنیادی برای تحلیل حدوث جهان و نحوه وجود موجودات در زمان بررسی می‌شوند.

حادث بودن عالم مستلزم حادث بودن امکان نیست: این بخش به مسئله کلامی و فلسفی حدوث جهان و رابطه آن با امکان می‌پردازد. این دیدگاه بررسی می‌شود که آیا حادث بودن عالم لزوماً به معنای حادث بودن امکان است یا خیر.

نقش مشکل زمان در مسئله اراده: این قسمت به تأثیر مسئله زمان بر بحث اراده، به‌ویژه اراده الهی، می‌پردازد. چالش‌هایی که از تقارن فعل و ترک در مورد اراده الهی ناشی می‌شود، بررسی می‌گردد و تلاش فخر رازی برای حل این مشکل و ارائه تعریفی از اراده که با این چالش‌ها سازگار باشد، مطرح می‌شود.

ابطال حادث بودن زمانی عالم به واسطه زمان، متکلمان از زمان موهوم سخن می‌گویند، زمان در اندیشه اشاعره چه جایگاهی برای تاریخ باقی می‌گذارد، مقوله متی در مورد زمان مطرح نیست، زمان، حرکت، هیولی، نسبت زمان به حرکت مانند نسبت جسم تعلیمی به جسم طبیعی است و زمان و زبان، از دیگر عناوین مطرح شده در سایر فصول کتاب است.

فهرست آیات و احادیث، اشعار، اسامی اشخاص و منابع: این بخش‌ها ابزارهای مرجع برای خواننده هستند که به او امکان می‌دهند به‌آسانی به منابع قرآنی، روایی، شعری و نام‌های افراد و کتب مورد اشاره در متن دسترسی پیدا کند.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.