مستوفی، عبدالله
| نام | مستوفی، عبدالله |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | میرزا نصرالله گركانى |
| متولد | 1294ق برابر با 1255ش |
| محل تولد | محله سرچشمه تهران |
| رحلت | 24 آذر 1329ش |
| اساتید | |
| برخی آثار | شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03855AUTHORCODE |
عبدالله مستوفى (۱۲۵۵ - ۱۳۲۹ش)، رجل سیاسی اداریِ اواخر عهد قاجار و پهلوی، نویسنده کتاب شرح زندگانى من
ولادت
در سال 1294ق برابر با 1255ش در محله سرچشمه تهران متولد شد و در خانواده‌اى متدین و برجسته تربیت یافت. او فرزند حاج میرزا نصرالله گركانى بود و به یكی از خانواده‌های دیوانسالار قاجار تعلق داشت.
تحصیلات
تحصیلات مقدماتى را مطابق عرف زمان انجام داد. آنگاه ادبیات فارسى، عربى، فقه، اصول و معانى و بیان را تحصیل كرد. در 1310ق. طبق سنت فامیلى، منصب استیفا گرفت، ولى عملاً كارى انجام نمیداد و به تعلیم حسن خط و رسائل میپرداخت.
وی جزء نخستین فارغ التحصیلان مدرسه سیاسى بود که به ابتکار میرزا حسن خان مشیرالدوله (بعدها پیرنیا) تاسیس شده بود. مستوفى در آن‌جا زبان فرانسه را فراگرفت و با على‌اکبر دهخدا آشنا شد. این ارتباط، به رغم پنج سال و نیم دورى از ایران، به سبب کار در سفارت ایران در پترزبورگ روسیه، هم‌چنان برقرار ماند. گرچه عمده سال‌هاى زندگى مستوفى با رجال دولتى و در فراز و نشیب امور مملکت و تجربه کارى‌هاى مختلف سپرى شد، اما او از روزگار جوانى به نویسندگى رغبت تمام داشت.
در 1317ق به استخدام وزارت امور خارجه درآمد. اولین مأموریت وى، اتاشگى سفارت ایران در پترزبورگ بود و پس از چندى نایب سوم سفارت شد. در 1325ق جزو هیئتى بود كه سلطنت محمدعلى شاه را به دربار فرانسه و انگلیس اعلام كرد. پس از آن، به تهران انتقال یافت و به معاونت اداره ی روس در وزارت خارجه منصوب گردید. پس از استبداد صغیر، به وزارت مالیه رفت و رئیس دفتر آن وزارت خانه شد.
وقتى مورگان شوستر امریكائى به ایران آمد و خزانه دار كل شد، میرزا عبدالله خان، مترجم و رئیس دفتر او بود. چندى هم ریاست اداره ی مالیات مستقیم را در خزانه دارى عهده دار بود. در جنگ بین المللى اول كه ایران در قحطى قرار داشت- در چند نوبت به ریاست ارزاق تهران برگزیده شد. در كابینه‌ی دوم وثوق الدوله -كه قرارداد 1919 را منعقد و منتشر كرد- وى از مخالفان قرارداد بود و لایحهاى تحت عنوان ابطال باطل نوشت و آن را انتشار داد. وثوق الدوله در دوران وزارت مالیه‌ی خود، دست این خانواده را از كارهاى مالى كوتاه كرد و مشاغل مهم را به خانواده ی خود سپرده بود. پس از كودتای 1299، رئیس اداره‌ی تشخیص عایدات شد و بعد به ریاست دیوان محاكمات مالیه منصوب گردید. چند سالى هم در مدرسه‌ی علوم سیاسى تدریس مىكرد. در 1306ش داور او را به عدلیه برد و ریاست محكمه‌ی تجارت را به او داد. بعد به ترتیب ریاست عدلیه‌ی فارس، خوزستان، كرمان، اصفهان و آذربایجان را به او سپردند. در 1313ش از طرف صدرالاشراف وزیر عدلیه، مدیر كل ثبت اسناد و املاك شد. در 1316ش به استاندارى آذربایجان غربى و در 1318 به استاندارى آذربایجان شرقى منصوب گردید و در 1319 به تهران احضار گردید. در بازگشت به تهران به ریاست اداره کل ثبت اسناد و املاک منصوب شد.
وفات
وى در جمعه 24 آذر 1329ش در هفتاد و چهار سالگى در تهران در گذشت و در آرامگاه خانوادگی در صحن حضرت عبدالعظیم حسنی دفن گردید.
آثار
او مؤلف اثر سه جلدى شرح زندگانى من (انتشارات زوار تهران) است.
این اثر سه جلدی، از مهم‌ترین اثر وى می‌باشد، که در طول پنج سال، نگاشته شده است، یکى از زیباترین و مانده‌گارترین نمونه‌هاى حسب‌حال‌نویسى در ادب فارسى به‌شمار مى‌آید. این کتاب، تصویر زندگى روزانه مردم در صد سال پیش مى‌باشد که به زبان ساده و روان نگاشته شده است. وسعت دامنه اطلاعات و نکته‌یابى نویسنده و نیز دقت او در مشاهده، بر ارزش کارش افزوده است.
برخى آثار علمى وى عبارتند از
- ترجمه «انقلاب فرانسه کبیر»،
- ابطال الباطل،
- محاکمه انسان و حیوان،
- چهل ساعت محاکمه.
منابع مقاله
سازمان اسناد کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران