زقزوق، محمود حمدی

محمود حمدی زقزوق
محمود حمدی زقزوق
نام کامل	زقزوق، محمود حمدی
ولادت	1312ش / 1352ق / 27 دسامبر سال ۱۹۳۳م
محل تولد	شربین، مصر
رحلت	اول آوریل سال 2020م برابر با 1399ش برابر با 8 شعبان 1441ق
پیشه	استاد دانشگاه، فیلسوف
اطلاعات علمی
برخی آثار	الوسيط في تفسير القرآن المجيد; الموسوعة القرآنية المتخصصة
	v; t; e;

محمود حمدی زقزوق (1933-‌2020م)، وزیر اوقاف مصر و رئیس دانشکده اصول دین در دانشگاه الازهر و از شاگردان وفادار متفکر نامدار دکتر محمد البهی، نویسنده اثر معروف «الفكر الإسلامي الحديث وصلته بالاستعمار الغربي» و دکتر محمدجواد فلاطوری و صاحب آثاری، همچون «هوامش على أزمة الفكر الإسلامي المعاصر» و «الفكر الديني وقضايا العصر».

ولادت

دکتر محمود حمدی زقزوق، در 27 دسامبر سال ۱۹۳۳م، در شربین مصر (شهری در استان دقهلیه مصر)متولد شد^[۱].

تحصیلات و سفر به آلمان

وی تحصیلات خود را در الازهر طی کرد و سپس برای فراگرفتن فلسفه به دانشگاه مونیخ آلمان رفت. موضوع رساله دکترای او «مقایسه فلسفه غزالی با فلسفه دکارت» بود^[۲].

بازگشت به مصر

او بعد از بازگشت از آلمان، استاد دانشگاه‌های مصر شد و علاوه بر اینکه عضو «مجمع البحوث الازهر» بود، ریاست «المجلس الأعلی لشؤون الإسلامية» مصر را نیز برعهده داشت^[۳].

مناصب

او از سال ۱۹۹۶م تا سقوط نظام حسنی مبارک، وزیر اوقاف مصر بود. وی معتقد به بازسازی گفتمان دینی بود و همه ساله با برپایی همایش بین‌المللی اندیشه اسلامی و آینده تمدنی امت اسلامی، میزبان اندیشمندان مختلف از اقصی نقاط جهان بود^[۴].

اساتید

در دوران حضورش در کشور آلمان از محضر دکتر محمدجواد فلاطوری بهره برد و روابط مستحکمی میان این دو برقرار گردید؛ به‌گونه‌ای که دکتر فلاطوری به دعوت وی چند سال در الازهر تدریس کرد^[۵].

اندیشه و نظریات

وی شناخت خوبی از غرب و جهان اسلام داشت و بر این باور بود که اندیشمندان مسلمان برای رسیدن به راهکاری مناسب، رابطه اسلام و غرب را کاویده‌اند. تقریبا همه ایشان در ناکارآمد بودن این رابطه نظر واحدی دارند و آن را محصول جهل جهان اسلام از یک‌سو و استعماری‌گری غرب از سوی دیگر می‌دانند. طبیعی است که تغییر این رابطه ظالمانه نیاز به شناخت صحیح و عمیق طرفین از یکدیگر و آمادگی ایشان جهت به رسمیت شناختن موجودیت و حقوق دو طرف دارد؛ ازهمین‌رو تبلیغات منفی هر طرف علیه دیگری و جستجو برای یافتن نقاط ضعف طرف مقابل جهت ضربه زدن و استفاده از برچسب‌های غیر واقعی برای مقابله با حریف و... به‌مثابه حرکت در مسیر ناهموار گذشته است^[۶].

دکتر زقزوق از مشکلات کلان موجود میان اسلام و غرب و تاریخ روابط دو ملت آگاه بود و آینده ایشان را در گرو شناخت دقیق علمی یکدیگر و پرهیز از اقدامات خصمانه گذشته و آمادگی جهت همکاری به‌دور از نابرابری می‌دانست^[۷].

دکتر زقزوق در دوران زندگی پربارش بیش از چهل کتاب در موضوعات فلسفه، اخلاق، شرق‌شناسی و اندیشه اسلامی تألیف کرد.

او اعتقاد راسخی به موضوع گفتگو داشت. وی گفتگو را وسیله فراموش‌شده در دنیای معاصر می‌دانست و بر ضرورت آن میان مسلمانان از یک‌سو و اسلام و غرب از سوی دیگر تأکید داشت. وی علی‌رغم اینکه وزیر کابینه مبارک بود، اما همواره با آغوش باز از ایرانیان استقبال می‌کرد. در مجلس او علم و ادب حرف اول را می‌زد و با حوصله به حرف‌های طرف مقابل گوش فرامی‌‌داد^[۸].

دکتر زقزوق نواندیش دینی بود و تفکر تقریبی داشت و برای رسیدن به این مهم تلاش می‌کرد. در همه سال‌هایی که همایش بازسازی گفتمان دینی را ترتیب می‌داد، از اندیشمندان ایرانی دعوت به عمل می‌آورد. در نوروز سال ۱۳۸۶، وی سید محمد خاتمی را به‌عنوان میهمان ویژه همایش به مصر دعوت کرد. هیئت ایرانی در آن سال بیش از ۱۴ نفر بودند. این سفر نقش مهمی در نزدیکی روابط دو ملت ایران و مصر داشت و برای نخستین بار الازهر از آقای خاتمی درخواست کرد تا در این مؤسسه سخنرانی کند که بازتاب مهمی داشت. همچنین در جریان این سفر به اعتراف مطبوعات مصر بیش از ۷ میلیون نفر شاهد مصاحبه دو ساعته آقای خاتمی با کانال ۲ تلویزیون مصر بودند و تا مدت‌ها اندیشه خاتمی بحث روز مطبوعات مصر بود. در این سفر آقای حسنی مبارک، سفر خود به مکه را چند ساعت به تعویق انداخت تا با آقای خاتمی ملاقات کند. موارد یادشده بخشی از تلاش‌های جناب دکتر زقزوق بود^[۹].

دکتر زقزوق بعد از سقوط مبارک، از وزارت اوقاف کنار رفت، اما همچنان به‌عنوان یک اندیشمند برجسته در مجمع البحوث الازهر تا واپسین روزهای عمرش فعالیت داشت^[۱۰].

وفات

وی در اول آوریل سال 2020م برابر با 1399ش برابر با 8 شعبان 1441ق، در سن 86 سالگی درگذشت.^[۱۱].

آثار

بسیاری زقزوق را پس از فیلسوف معاصر عرب، عبدالرحمان بدوی و فیلسوف نامدار و ادیب پرآوازه مصری دکتر زکی نجیب محمود، برازنده‌ترین فیلسوف در مصر می‌شمرند. زقزوق نقاط ضعف تمدن اسلامی را به‌درستی تشخیص داده بود و بحران معاصر جوامع اسلامی را «بحران تمدن» می‌خواند و به همین دلیل با الهام از کتاب «التفكير فريضة إسلامية» عباس محمود العقاد، ندای «الحضارة فريضة إسلامية» را سر داد. دغدغه‌ اساسی وی، چنان‌که از دو اثر معتبرش «هوامش على أزمة الفكر الإسلامي المعاصر» و «الفكر الديني وقضايا العصر» هویداست، تجدید اندیشه اسلامی و توسعه فهم دینی در سایه جهانی شدن بشمار می‌رود^[۱۲].

کتاب «موسوعة علوم الحديث الشريف»، از دیگر آثار او می‌باشد.