توفیق، محمد افندی

توفیق، محمد افندی
نام کامل	توفیق محمد افندی
نام پدر	مصطفی آغا
ولادت	1259ق
محل تولد	استانبول، ترکیه
محل زندگی	استانبول
رحلت	1311ق
مدفن	استانبول
طول عمر	52
دین	اسلام
مذهب	سنی
پیشه	روزنامه نگار
اطلاعات علمی
سبک نوشتاری	طنز نویس
اساتید	خیالی افندی موصلی
برخی آثار	لطایف انشاء، نظام العالم، قافله شعراء، استانبول ده بیر سنه، یکی گلین اواسی، لطایف حکایت و غرایب روایت، آثار پریشان، نوادر الظرفاء، لطایف نصرالدین، بو آدم، خزینه لطایف، تخریج خرابات، مشاهیر عثمانیه، تراجم احوال کاپوتان دریا مشهور غازی خیرالدین پاشا بار باروس، تاریخ یا سنه 1171 جنایتلری، یادگار مجارستان، شرح سفر به مجارستان

محمد افندی توفیق (شعبان 1259-1311/ سپتامبر 1843-1893)، تاریخ‌نویس، روزنامه‌نگار و طنزنویس و شاعر اواخر دولت عثمانی.

زندگی‌نامه

وی در استانبول به ‎دنیا آمد. پدرش، مصطفى آغا ینی‌چری سابق، مأمور گمرک، و مادرش نیز کنیزی آزادشده بود.

تحصیلات

تحصیلات توفیق به جز 4 سال(از 1269ق/1853م) در مدرسۀ رشدیه، منظم نبود، اما او برای جبران کمبودهای تحصیلی خود به مطالعات بسیار دست زد و نزد خیالی افندی موصلی، شاعر هم‌دورۀ خود، خمسۀ نظامی را خواند.

روزنامه‌نگاری

توفیق در 1273ق/1857م به استخدام وزارت جنگ درآمد. آغاز فعالیت روزنامه‌نگاری او در 1284ق/1867م با روزنامۀ مخبر بود. پس از آن در کنار کارهای مختلف دولتی، در روزنامه‌های استانبول، ترقی، بصیرت، وقت و طریق فعالیت روزنامه‌نگاری خود را ادامه داد. همچنین سردبیری روزنامۀ رسمی شهر بورسه به نام خداوندگار را بر عهده داشت که پس از انتشار آن به علت نامعلومی استعفا کرد.

توفیق با برخورداری از تجربۀ سردبیری در نشریۀ خداوندگار، روزنامۀ عصر را تأسیس کرد و با چاپ ضمیمۀ هفتگی طنز در این روزنامه، پیشگام طنز در روزنامه‌نگاری عثمانی شد. وی پس از تعطیلی روزنامۀ عصر، در سازمان «ترقی ـ سرگرمی» که روزنامۀ ترقی را بنیان گذاشته بود، کار طنزنویسی را ادامه داد. اما خود او روزنامه‌های طنز دیگری تأسیس کرد که عبارت بودند از: لطایف عصر، گوزه(پر حرف) و چایلاق(شاهین) که به سبب همین‌ روزنامۀ آخری به چایلاق توفیق نیز شهرت یافت.

توفیق از 1301ق/1884م تا زمان مرگ، روزگار خود را در استانبول به کار روزنامه‌نگاری در روزنامۀ طریق گذراند. در این دوره که پرپارترین مرحلۀ زندگی اوست، به تألیف مجموعه‌هایی پرداخت که به سبب انتشارشان به شکل جزوه، برخی از آنها ناتمام مانده است.

سبک نگارش

توفیق شاعر و نویسنده‌ای نوگرا، با شیوه و سبکی کاملاً شخصی است. او نه غرب‌گرای محض است، نه صرفاً مقلد سنت، اما برای زندگی و سنت-های مردم میهنش اهمیت بسیار قائل است و با نوشتن رمان و حکایت سعی می‌کند زندگی مردم عادی را به تصویر بکشد. از سوی دیگر وی به گردآوری لطایف و حکایات رایج میان مردم دست زد؛ از این رو می‌توان او را پیشگام گردآوری و ثبت ادبیات شفاهی در ترکیه دانست.

آثار

توفیق نویسنده‌ای پرکار بود و آثار بسیاری بر جای گذاشت. عمر فاروق آکون آثار او را به این صورت بخش‌بندی کرده است:

آثار ادبی: 1. لطایف‌انشاء‌(3ج، 1284-1285ق)؛ 2. نظام‌العالم لجناب آق حصاری(1287ق)؛ 3. قافلۀ شعراء(1290-1293ق) که تا حرف «دال» نوشته شده است؛ 4. استانبول ده بیرسنه(1299-1300ق)، اثر مشهور توفیق دربارۀ آداب و سنن مردم این شهر به صورت حکایت؛ 5. ایکی گلین اُداسی(1301-1302ق)، یک رمان اجتماعی دربارۀ زنان.

آثار طنز و نشر متون قدیم: 1. لطایف حکایت و غرایب روایت(1288-1289ق)؛ 2. آثارپریشان‌(1297-1298ق)؛ 3. نوادر الظرفاء(1299ق)؛ 4. لطایف نصرالدین(1299ق)؛ 5. بوآدَم(1299-1301ق)؛ 6. خزینۀ لطایف(1302-1303ق)؛ 7. تخریج خرابات(1300ق).

آثار تاریخی: 1. مشاهیر عثمانیه ـ تراجم احوال کاپوتان دریا مشهور غازی خیرالدین پاشا بار باروس(1293ق)؛ 2. تاریخ یا سنۀ 1171 جنایتلری(1302ق)؛ 3. یادگار مجارستان ـ عصر عبدالحمید خان(1294ق)، شرح سفر، به همراه هیئتی به مجارستان

منابع مقاله

شیخ، حسین، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، سال چاپ 1378