قمی، محمدطاهر بن محمدحسین
| نام | محمدطاهر بن محمدحسین قمی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | شیرازی، محمدطاهر بن محمدحسين
نجفي، محمدطاهر بن محمدحسين |
| نام پدر | محمدحسین |
| متولد | قرن یازدهم |
| محل تولد | شیراز |
| رحلت | / 1098ق |
| اساتید | سید نورالدین بن علی عاملی
شیخ محمد بن جابر بن عباس نجفی |
| برخی آثار | الأربعين في إمامة الأئمة الطاهرين |
| کد مؤلف | AUTHORCODE10468AUTHORCODE |
محمدطاهر بن محمدحسین قمی (متوفی 1098ق)، فقیه، متکلم، اخباری قرن یازدهم و از مشایخ اجازه شیخ حر عاملی و علامه مجلسی است. از آثار اوست: «حجةالإسلام في شرح تهذيب الأحكام»، الأربعين في فضائل أميرالمؤمنين و إمامة الأئمة المعصومين» و...
ولادت
سال تولد او دقیقاً معلوم نیست و در کتب اصحاب تراجم در این رابطه چیزی ذکر نشده است. زادگاهش شیراز بوده و در اوان جوانی به نجف اشرف کوچ کرد و در آنجا نشو و نما یافت.
تحصیلات و موقعیت اجتماعی
وی در نجف تحصیلات خود را به انجام رسانید و علوم و معارف الهی را کسب نمود و در علوم و فنون مختلف صاحب‌نظر شد. بعد از اتمام مراحل تحصیل، به شهر مقدس قم منتقل شد و در آنجا به مقام زعامت و مرجعیت نائل آمد و مرتبه شیخالاسلام و امامت جمعه و جماعت را در این شهر عهدهدار گردید. او در میان اقشار مختلف مردم محبوبیتی فراوان داشت و دستوراتش را همگان پیروی می‌کردند[۱].
او نماز جمعه می‌خواند و به تارکین آن انکار شدید داشت. معاند مذاق فلاسفه و صوفیه بوده و بین او و ملا خلیل قزوینی که نماز جمعه را در زمان غیبت حرام می‌دانسته، جریانی واقع شد. همچنین در مسئله تصوف نیز مکاتباتی بین او و یکی از علمای نامی وقت، به عمل آمد و رساله‌ای در رد صوفیه نوشته و جمعی از عرفا و علما را رد کرده است؛ بلکه می‌گویند که در چند رساله خود سماع و خرقه‌پوشی و پشمینه‌پوشی و چله‌نشینی و عزلت و انتفاع از مردم و به زبان آوردن لفظ طریقت و حقیقت و قول به عشق حقیقی و مکاشفات عرفانیه و نظایر این‌ها را از بدعت‌های مهلکه شمرده است[۲].
گفتار بزرگان درباره ایشان
علامه امینی از او چنین یاد می‌کند: مولی محمدطاهر بن محمدحسین شیرازی، نجفی، قمی، یکی از نوادری است که در دانش‌های گوناگون تبحری بسزا داشت و شخصیتی برجسته از مشایخ اجازات حدیث بود که زنجیره پیوسته اسانید بدیشان اتصال می‌یابد. او فقه سرشار را با فلسفه درست و بلندی پایه جمع کرده بود و آگاهی کامل از حدیث و آشنایی فراوان با ادب و فرهنگ داشت. فضیلت بسیار را با اندرزهای رسا، مواعظ سودمند، سخنان حکیمانه پرارج و شعر روان که به رشته‌های گوهر و دانه‌های جواهر می‌مانست درآمیخته بود. نویسندگان کتب رجال در ستایش و بزرگداشت وی بر یکدیگر سبقت گرفته‌اند.
صاحب «أمل الآمال» می‌فرماید: او یکی از فضلای معاصر ما بشمار می‌رود؛ محققی دقیق النظر، ثقه و بسیار مورد اطمینان است. فقیهی آگاه از علم کلام و محدثی جلیل القدر و بزرگوار است. محدث نوری نیز در «مستدرك الوسائل»، او را چنین توصیف می‌کند: عالم جلیل ارجمند، چهره برجسته و سرشناس طایفه شیعه و صاحب نگاشت‌هایی زیبا و سودمند[۳].
اساتید
باآنکه ارباب تراجم گفتهاند: «وی برههای از زندگانی و عمر شریف خود را در حوزه نجف اشرف سپری کرده و سپس به قم منتقل شد و در آنجا به مرجعیت نائل گردیده است»، ولی در کتب رجالی، مشایخ و اساتید وی را یادآور نشدهاند.
او خود در آخر کتاب «حجة الإسلام»، اساتید خود را که از آنان روایت کرده، ذکر می‌کند و نام دو تن از دانشمندان را یادآور میشود:
- سید نورالدین بن علی عاملی؛
- شیخ محمد بن جابر بن عباس نجفی[۴].
شاگردان
- ملا محمدباقر مجلسی (1110ق)؛
- محمد بن حسن حرّ عاملی (1104ق)؛
- مولی محمدمحسن فیض کاشانی (1091ق)؛
- شیخ نورالدین اخباری؛
و..[۵].
وفات
ایشان در سال 1098ق، در قم وفات نمود و در قبرستان شیخان دفن گردید[۶]. البته مولی فتحعلی در صفحه اول کتاب «حجة الإسلام»، سال وفات وی را 1100ق، دانسته است[۷].
آثار
از وی نوشته‌های ارزشمندی در موضوعات مختلف برجای مانده است. علامه امینی، از آثار وی، بیشترین تعداد را در کتاب شریف الغدير نام برده است (21 اثر) و به دلالت «معجم مؤلفي الشيعة» آثار یادشده از وی در «الذريعة إلی تصانيف الشيعة» در حقیقت 17 اثر است و این در حالی است که آثار وی مسلماً بیش از این است.
- عطیه ربانی و هدیه سلیمانی؛
- تحفة الأخيار و كشف الأسرار (این کتاب شرح رائیه نویسنده در مدح امیر مؤمنان(ع) است)؛
- بهجة الدارين در حکمت؛
- رسالة السلامية، در جواز ترک «السلام عليك أيها النبي» در سلام نماز؛
- الجامع في أصول الفقه والدين که آن را «حجةالإسلام في شرح تهذيب الأحكام» نام نهاده است؛
- الأربعين في فضائل أميرالمؤمنين و إمامة الأئمة المعصومين؛
- الفوائدالدينية في الرد علی الحكماء و الصوفية؛
- حكمة العارفين في رد شبهة المخالفين؛
- تنبيه الراقدين در مواعظ؛
- رساله در خلل نماز؛
- حق اليقين في معرفة أصول الدين؛
- منهاج العارفين که در شرح رباعیات اوست؛
- فرقة الدارين در عدالت؛
- رساله در نماز شب؛
- رساله در اذکار؛
- شرح تهذيب الحديث؛
- رساله در فرائض؛
- رساله در رضاع؛
- مفتاح العدالة؛
- رسالة الجمعة؛
- سفينة النجاة؛
- اثناعشرية؛
- رساله در بیان حال و مآل ناصبی؛
- ترجمه مصائب النواصب؛
- ترجمه و شرح قصه ديك الجن اسحاق بن ابراهیم با هارون؛
- ترجمه حدیث اجتماع سعد بن عبدالله قمی با ناصبی؛
- فضیلت سوره قدر؛
- رساله در کفارات؛
- تحفة الدارين؛
- تحفه عباسی؛
- رساله در ترجمه نماز؛
- ترجمه و شرح خطبه شقشقیه؛
- تفسير الفاتحة و الإخلاص و القدر؛
- جامع صفوی؛
- رساله در زکات؛
- معالجة النفس؛
- نور الإيمان في فضائل القرآن؛
- مباحثة النفس؛
- منهج النجاة؛
- تحفه شاهی؛
- رساله در وجوب نماز جمعه؛
- مونس الأبرار؛
- محبان خدا؛
- ایمان اعطائی؛
- ترجمه تنبيه الراقدين؛
- كشف الأسرار؛
- تحفة العقلاء؛
- رساله در بیان قرائات احسن؛
- مرآت جنت و نار؛
- رساله در مناسک حج[۸].
پانویس
منابع مقاله
- درگاهی، حسین؛ طارمی، حسن، «سفينة النجاة»، تألیف محمدطاهر قمی، انتشارات نیک معارف، تهران، چاپ اول، 1373ش.
- مبلغی، محمدرضا، «زندگی، آثار و احوال مولی محمدطاهر قمی»، مجله: نامه قم، شماره 19 و 20، پاییز و زمستان 1381