محقق التاریخ؛ تاریخ کریمان و پادشاهی ساسانیان
| محقق التاریخ | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ملااسکندر (نویسنده)
سمنان، شهاب‌الدین (مصحح و پژوهشگر) رشتیانی، گودرز (مصحح و پژوهشگر) |
| ناشر | فروهر |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1398 |
| شابک | 978ـ600ـ7844ـ27ـ4 |
| کد کنگره | |
محقق التاریخ؛ تاریخ کریمان و پادشاهی ساسانیان تألیف ملااسکندر فرزند ملاگشتاسب کرمانی، با تصحیح و پژوهش شهاب‌الدین سمنان و گودرز رشتیانی (عضو هیئت علمی دانشگاه تهران)؛ سومین پسر ملاگشتاسب، ملااسکندر بود که مسندنشین پدر شد. اسکندر زندگی درویشانه، محقر و مختصری اختیار نمود. اغلب با عرفا و علمای زمان خود بود. او این کتاب خود را در سال 1852 میلادی دربارۀ کرمان نگاشت.
گزارش کتاب
از مهم‌ترین خاندان‌های زردشتی در ایران، خاندان ملا گشتاسب در کرمان است که برجسته‌ترین شخصیت آن، کیخسرو شاهرخ ملقب به ارباب کیخسرو (1319 ـ 1245) بود. کیخسرو که از مهم‌ترین شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود، زبده و چکیدۀ خاندان زردشتی کهنی بود که ریشه در دیار کرمان داشت. او در معرفی خود و خاندانش چنین می‌نویسد: «همین‌قدر می‌دانم که زایش من در روز امرداد تیرماه 1244 یزدگردی برابر با هفتم تیرماه 2434 شاهنشاهی و 28 ژوئن 1874 میلادی بوده، نام پدرم شاهرخ پور اسکندر پور گشتاسب پور بهمن معروف به زرپیت و نام مادرم فیروزه، دخت خسرو صندل، هر دو از اهل کرمان. مرحوم پدرم را ندیده‌ام؛ زیرا هنگامی که در رحم بوده‌ام، او به بمبئی رفته و در مراجعتش از بمبئی بلافاصله مریض و مرحوم شده. شغل پدرم علاوه بر نجوم، تجارت بوده و به طور کلی خانوادۀ ما علمی و همه متبحر در علم نجوم و غالباً در خدمات دولتی بوده‌اند».
سومین پسر ملاگشتاسب، ملااسکندر بود که مسندنشین پدر شد. اسکندر زندگی درویشانه، محقر و مختصری اختیار نمود. اغلب با عرفا و علمای زمان خود بود. او این کتاب خود را در سال 1852 میلادی دربارۀ کرمان نگاشت. نسخه‌ای از این کتاب در انستیتوی خاورشناسی شوروی محفوظ است.
باستانی پاریزی دربارۀ این کتاب گفته است: «در کتاب مذکور به اختصار تاریخ کهن کرمان تا زمان تصرف آن به دست اعراب در سدۀ هفتم ذکر شده است. این کتاب به منزلۀ شاهد درخشان بیداری و جنبش جامعۀ ایران در سدۀ نوزدهم و توجه آنان به گذشتۀ دیرین تاریخ خود می‌باشد که نهضت مذکور از خصوصیات سدۀ بیستم است. یک نسخۀ این کتاب که به انستیتوی خاورشناسی فرهنگستان علم شوروی تعلق دارد، به خط بهروز فرزند مؤلف کتاب می‌باشد که استنساخ آن را در تاریخ 25 محرم 1287 هـ. در شهر کرمان به پایان رسانده است».
شروع این کتاب با داستان هفتواد است. این داستان در «کارنامۀ اردشیر بابکان» و سپس در شاهنامۀ فردوسی و از آنجا به بعضی متون تاریخی سرایت کرده است. تحقیق در ریشه‌های رازآلود این حکایت، گرچه پرده از ظرائف اسطوره‌شناختی و عناصر اصلی داستان برمی‌دارد، اما به قطعیت نمی‌توان از انطباق آن با بخشی از تاریخ واقعی سخن گفت. سپس با «ذکر پادشاهی اردشیر بابکان» وارد تاریخ ساسانیان می‌شود. اساس کار ملااسکندر از اینجا تا پایان سلطنت خسرو انوشیروان، کتاب «المعجم فی آثار ملوک العجم» نوشتۀ شرف‌الدین فضل‌الله حسینی قزوینی بوده است. ملااسکندر به اسلوب صاحب «المعجم» سرآغاز پادشاهی هر یک از شاهان ساسانی را با همان ابیاتی که او گفته، شروع کرده است. تلاش او برای ساده‌سازی و تلخیص متن مصنوع و متکلف «المعجم» ستودنی است؛ زیرا با وجود بعضی اشتباهاتی که در خوانش آن کتاب داشته، با این حال ترتیب بیان مطلب و نحوۀ گزینش او به گونه‌ای است که با یک مقایسۀ ساده می توان عبارات ناخوانا و نامفهوم «محقق التاریخ» را در «المعجم» جستجو کرد و به اصل آن پی برد.
نثر این کتاب، روان و ساده و به دور از تصنعات ماکلفانۀ ادیبانه و منشیانه است؛ البته به استثنای دیباچه که نسبت به متن اصلی، نثر ملااسکندر فنی‌تر می‌شود. در بازنویسی کوشیده شده تا به لحاظ نگارشی و ظاهری، نزدیک‌ترین شیوه به شکل امروزی رعایت شود. به همین منظور تمامی اتصالات مانند چسبیدن حرف اضافۀ «به» به کلمۀ بعد و رای مفعولی به اسم قبل از خود و نیز نگارش اسامی مرکب و مشتق مرکب و فواصل میان کلمات، همگی به صورت مرسوم امروزی درآمده است.
تصحیح این کتاب بر اساس تنها نسخۀ موجود در انستیتو نسخ خطی شرقی وابسته به آکادمی علوم روسیه در سنت‌پطرزبورگ انجام شده است. [۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات