طبری لالکایی، هبةالله بن حسن
| نام | طبري لالکايي، هبه الله بن حسن |
|---|---|
| نام‌های دیگر | القاضي ابوالطيب طاهر بن عبدالله ابن طاهر بن عمر الطبري الشافعي
لالکائي، هبه الله بن حسن |
| نام پدر | حسن |
| متولد | |
| محل تولد | طبرستان |
| رحلت | 418ق |
| اساتید | ابوحامد احمد بن محمد بن احمد اسفراینی
حافظ ابراهیم بن محمد بن عبید ابومسعود دمشقی محمد بن عبدالرحمن عباسی مخلص |
| برخی آثار | شرح أصول اعتقاد أهل السنة و الجماعة من الكتاب و السنة و إجماع الصحابة و التابعين من بعدهم |
| کد مؤلف | AUTHORCODE14882AUTHORCODE |
ابوالقاسم هبةالله بن حسن بن منصور رازی طبری لالکایی (متوفی 418ق)، از فقیهان و محدثان اهل سنت که لقب حافظ را یدک می‌کشد. لذا به وی حافظ ابوالقاسم لالکایی می‌گویند. وی در طبرستان به دنیا آمد، در ری استماع حدیث کرد و نهایتاً در اواخر عمر در بغداد توطن کرد. در آنجا علاوه بر تدریس فقه، باز هم در استماع حدیث کوشا بود. ابوبکر احمد بن علی خطیب بغدادی (متوفی 463ق) صاحب کتاب تاریخ بغداد، از شاگردان اوست. منابع تاریخی از هفت کتاب برای وی نام برده‌اند که بیشترشان جنبه حدیثی دارند.
نام و لقب
نام کاملش هبةالله بن حسن بن منصور رازی طبری لالکایی و کنیه‌اش ابوالقاسم است. درباره نسبت لالکایی به وی اختلافاتی وجود دارد؛ در تاریخ بغداد و الکامل في التاريخ و شذرات الذهب و قاموس محیط و تاج العروس، «لالکائی» را به همان صورت ذکر کرده‌اند. زبیدی در تاج العروس می‌نویسد: وی منسوب به فروش لوالک است که شلوار بدون اندازه می‌پوشیدند. ابن اثیر همچنین نوشته. ابن جوزی در المنتظم با لفظ «الألکائی» و ذهبی با «الالکای» نام وی را ذکر کرده‌اند و دانسته نیست که این تصحیف از نساخ بوده یا واقعاً به این صورت نیز وارد شده است. درهرحال نسبتش به حرفه فروش لوالک دلالت بر این دارد که وی از کد یمین خودش روزی می‌خورده است.[۱]
ولادت و محل زندگی
خطیب و ابن جوزی گفته‌اند اصل وی از طبرستان است. درباره نسبت رازی به وی نیز باید گفت که به دلیل انتسابش به شهر «ری» است. وی مدتی به بغداد رفت و در آنجا توطن گزید؛ در واقع وی در ابتدا در طبرستان زیسته که وطن اصلی وی بوده است، سپس به ری رفته و در آنجا استماع علم کرده و پس‌ازآن به بغداد رفته است و موطن اخیرش را آنجا گزیده است؛ شاید علت اینکه به ری و طبرستان منسوب شده ولی به بغداد نه، این باشد که مدت مکثش در بغداد کم بوده است.[۲]
فرزندان
از فرزندان وی کسی جز محمد ملقب به ابوبکر شناخته نشده. ولادت وی در سال 409ق و وفاتش در 472 واقع شد. وی از پدرش ابوالقاسم و دیگران روایت کرده است.[۳]
اساتید
عدد افرادی که وی از آنان روایت کرده، نزدیک به 180 نفر می‌شود و این دلالت بر کثرت شیوخ وی دارد. تراجم‌نویسان هم به کثرت شیوخ وی تذکر داده‌اند. برخی از اساتید وی عبارتند از:
- ابوحامد احمد بن محمد بن احمد اسفراینی (امام مذهب شافعی)؛
- حافظ ابراهیم بن محمد بن عبید ابومسعود دمشقی، نویسنده کتاب الاطراف؛
- حسن بن عثمان که احتمالاً همان ابومحمود عطار، یکی از علمای حدیث در بغداد باشد؛
- محمد بن عبدالرحمن عباسی مخلص؛
- عیسی بن علی بن عیسای وزیر؛
- عبیدالله بن محمد بن احمد ابواحمد فرضی؛
- محمد بن حسن فارسی؛
- عبدالرحمن بن عمر ابوالحسین معدل؛
- عبدالله بن مسلم بن یحیی؛
- محمد بن علی بن نضر.[۴]
شاگردان
از میان شاگردان وی، افراد زیادی شناخته نشده‌اند در ذیل به چهار تن از آنان اشاره می‌شود:
- ابوبکر احمد بن علی خطیب بغدادی(متوفی 463 ه) صاحب تاریخ بغداد که در 75 جای این کتاب از استادش لالکایی نام می‌برد؛
- ابوالحسن علی بن حسین عکبری معروف به ابن جدا، متوفی 468 هجری؛
- ابوبکر محمد بن هبةالله بن حسن طبری لالکایی (فرزند مؤلف). صفدی ذکر کرده که وی از پدرش روایت کرده و ابن صلاح درباره وی گفته: صدوق مأمون؛
- احمد بن علی بن زکریا طریثیثی، متوفی 467 ه. شیخ صوفیه خراسان.[۵]
وفات
وفات ابوالقاسم طبری در شهر دینور واقع شد. وی برای کاری از بغداد به دینور رفت و در همانجا در روز سه‌شنبه‌ای در ماه رمضان سال 418ق از دنیا رفت.[۶]
آثار
ابوالقاسم لالکایی جامع حدیث و فقه بود ولی شهرتش به حدیث بیشتر از فقه بود و ازاین‌رو به حافظ لالکایی نامیده شده است. منابع تاریخی هفت اثر از مؤلفات وی را نام برده‌اند که غالباً ً حول حدیث دور می‌زند:
- کرامات أولیاء اللهرساله کوچکی در 85 صفحه ملحق به شرح اصول اعتقاد السنه در کتابخانه لاپزیک آلمان؛
- أسماء رجال الصحيحین که ظاهراً تا زمان ابن حجر یعنی قرن نهم موجود بوده است؛
- فوائد في اختیار أبی القاسم: که ظاهراً برخی تعلیقات لالکایی بر کتاب فقه حنبلی مسلک ابوالقاسم خرقی متوفی 334 هجری است؛
- مجالس؛
- السنن: کتابی به ترتیب فقهی معمول از ایمان و طهارت و نماز و زکات تا آخر فقه. صاحب معجم المؤلفین از این کتاب با نام «مذاهب اهل السنة» نام برده است؛
- شرح أصول اعتقاد أهل السنة و الجماعة که به اسمهای مختلف دیگری نیز ذکر شده است؛
- شرح کتاب عمر بن الخطاب؛ شرح کتابی که عمر پس از مصالحه برای نصارای شام فرستاد.[۷]
پانویس
منابع مقاله
غامدی، احمد سعد، شرح اصول اعتقاد اهل السنه و الجماعه، تألیف هبةالله بن حسن طبری لالکایی، دارالطیبة، ریاض عربستان، 1426ق.