قلمرو دین

قلمرو دین
پدیدآوران	خسروپناه، عبدالحسین (نويسنده) حوزه علمیه. مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی (سایر)
ناشر	حوزه علميه قم. مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1381ش
چاپ	1
شابک	‎964-6918-31-X
موضوع	کلام - دین و اخلاق - دین - فلسفه
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	8ق5خ 203 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

قلمرو دین، تألیف عبدالحسین خسروپناه (متولد 1345ش)، به بررسی جامع و عمیق قلمرو دین اسلام می‌پردازد و به این پرسش اساسی پاسخ می‌دهد که آیا دین اسلام به تمام عرصه‌های زندگی انسان، اعم از فردی، اجتماعی، مادی و معنوی، ورود کرده است؟

انگیزه نگارش

یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های نگارش این اثر، پرداختن به یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث روزگار ما، یعنی حدود و گستره‌ی دخالت دین در مسائل انسانی است‏. نویسنده با مشاهده دیدگاه‌های گوناگون درباره قلمرو دین، از جمله رویکردهای حداقلی که تنها به کارکردهای روان‌شناسانه یا حوزه‌های محدودی از دین بسنده می‌کنند، تصمیم به تألیف این کتاب گرفته است.

ساختار

کتاب از یک پیشگفتار و شش فصل اصلی تشکیل شده است. هر فصل نیز مشتمل بر عناوین متعدد است.

سبک نگارش

• منطقی و استدلالی: نویسنده بر پیروی از روش منطقی و به‌کارگیری قواعد منطقی لازم در استدلال‌ها تأکید دارد.‏
• مبتنی بر قرآن و سنت: استدلال‌ها و تبیین‌ها مبتنی بر آیات قرآن و روایات اهل‌بیت است‏.
• جامعیت موضوعی: کتاب به‌صورت جامع و کامل به ارکان اصلی دین (خداشناسی، نبوت‌شناسی و معادشناسی) و همچنین مباحث فقه، حقوق و اخلاق می‌پردازد.‏

گزارش محتوا

فصل اول (کلیات): این فصل، به بیان مقدمات و اصول کلی می‌پردازد و بنیان‌های بحث را استوار می‌سازد. نویسنده در آغاز طرح کلی مباحث و ضرورت پرداختن به گسترش شریعت در عرصه‌های مختلف، به تعریف قلمرو دین از دیدگاه جامع‌شناسانه و رویکردهای مختلف متفکران می‌پردازد. موضوع علم کلام، از جمله موجود بما هو موجود، ذات خداوند و عقاید دینی، معرفی شده و غایت علم کلام (دین‌پژوهی و دفاع از حریم عقاید) تشریح می‌گردد‏. وظایف متکلمان، استخراج گزاره‌های اعتقادی از منابع دینی، تنظیم و تبویب و تبیین آنها، اثبات مدعیات گزاره‌های اعتقادی و پاسخ به شبهات منکران و معاندان دانسته شده است‏. در این بخش، بر اهمیت پایبندی به روش منطقی و استفاده از قیاس‌های اقترانی و استثنایی در استدلال‌های عقلی تأکید شده است.‏

فصل دوم (قلمرو دین در عرصه خداشناسی): این فصل، به مهم‌ترین مسائل خداشناسی می‌پردازد و چگونگی شناخت خداوند را از ابعاد مختلف بررسی می‌کند‏. ابتدا به خداشناسی فطری و شواهد قرآنی آن اشاره می‌نماید‏، سپس به براهین عقلی اثبات ذات الهی مانند برهان صدیقین‏، برهان وجوب و امکان‏، برهان فقر وجودی و برهان نظم می‌پردازد.‏ اقسام توحید شامل توحید ذاتی، صفاتی، خالقیت، ربوبیت و... به‌تفصیل بررسی می‌شود‏.

فصل سوم (قلمرو دین در عرصه نبوت‌شناسی): این فصل، به تبیین اهمیت و ضرورت نبوت در نظام فکری اسلام اختصاص دارد. نویسنده ابتدا به ضرورت بعثت انبیا از دیدگاه قرآن، متکلمان و حکما می‌پردازد و دلایل عقلی و نقلی آن را ارائه می‌دهد. اوصاف پیامبران در قرآن، از جمله حسن خلق و محبت، صدق گفتار و مقام عصمت، مورد بررسی قرار می‌گیرد. مباحثی همچون آگاهی انبیا از علوم دیگر، شامل علم غیب و منابع این علم و ارتباط پیامبران با عالم غیب از طریق وحی مطرح می‌شود. در ادامه، معنای لغوی و قرآنی وحی، حقیقت وحی از دیدگاه فلاسفه و امکان و انواع وحی تشریح شده و در نهایت، تفاوت وحی و تجربه دینی تبیین می‌گردد‏.

فصل چهارم (قلمرو دین در عرصه معادشناسی): در این فصل، نویسنده به معاد و اهمیت اعتقاد به آن در زندگی انسان می‌پردازد. اهمیت اعتقاد به معاد در آیات قرآن و دلایل امکان و وقوع معاد، شامل براهین عقلی و شواهد تاریخی و قرآنی، بررسی می‌شود. مراحل مختلف پس از مرگ، موسوم به منازل آخرت، شامل منزل مرگ، قبر و برزخ و قیامت تشریح شده و آیات مرتبط با هر مرحله ذکر می‌گردد. مباحثی نظیر حسابرسی بندگان، اعمال مورد سؤال، نامه عمل، میزان، شاهدان و تجسم اعمال نیز به‌تفصیل ارائه می‌گردد. در پایان، به توصیف بهشت و جهنم و آیات مربوط به آن‌ها پرداخته می‌شود‏.

فصل پنجم (قلمرو دین در عرصه فقه و حقوق): این فصل، به تبیین رابطه‌ی دین با فقه و حقوق می‌پردازد و بر جامعیت شریعت در این حوزه‌ها تأکید می‌کند. مفهوم حق، انواع آن (الهی و انسانی) و مبانی اعتبار قوانین حقوقی (قانون‌گذاری خداوند و نظام‌های سکولار) تشریح می‌شود. نویسنده ویژگی‌های نظام حقوقی اسلام و گستردگی قوانین فقهی و حقوقی را بیان کرده و به تفاوت‌های فقه و اخلاق می‌پردازد. همچنین، قلمرو دین در عرصه‌های مختلف حقوق، از جمله حقوق اساسی بشر، حقوق عمومی، حقوق مدنی و حقوق جزا و قوانین مجازات اسلامی، مورد بحث قرار می‌گیرد‏.

فصل ششم (قلمرو دین در عرصه اخلاق): فصل نهایی کتاب به مفهوم اخلاق و دین و بررسی رابطه متقابل آن‌ها اختصاص دارد. در این بخش، دیدگاه‌های اندیشمندان غربی در مورد استقلال اخلاق از دین یا استنتاج آن از دین، از جمله دیدگاه‌های سقراط، کانت، بریث ویت، فویر باخ و نظریه‌های اخلاق سکولار و الهی، مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد. همچنین، دیدگاه‌های اندیشمندان اسلامی در حوزه اخلاق، مانند دیدگاه عدلیه و غیر عدلیه و نظریه‌های استاد مصباح و دکتر سروش، تحلیل می‌شود. در نهایت، نویسنده نظریه‌ی مختار خود را در این زمینه ارائه می‌دهد‏. دین اسلام علاوه بر بیان مسائل اخلاقی و مصادیق عدالت و ظلم، اهداف و غایات ارزش‌های اخلاقی را نیز بیان می‌کند و ازآن‌رو که هیچ‌یک از راه‌های عادی کسب معرفت، توان تشخیص مسیر رسیدن به آن اهداف متعالی را ندارند، به‌ناچار باید در شناخت آن ارزش‌ها به دین مراجعه کرد‏.

منابع مقاله

پیشگفتار و متن کتاب.