فن تربية الطفل

فن تربية الطفل
پدیدآوران	قزوینی، سید احمدباقر (نویسنده)
ناشر	دارالقاریء للطباعه والنشر والتوزیع - دارالکتاب العربى للطباعه والنشر والتوزیع
مکان نشر	بیروت - بغداد
سال نشر	1429 ق/ 2008 م
چاپ	اول
موضوع	تربیت‌ کودک‌
کد کنگره	‏HQ۷۶۹/ق۴/ف۹

فن تربية الطفل تألیف سيد احمدباقر قزوينى؛ در نوشتار یادشده که از انگشت‌شمار آثار تربیت اسلامى است که به قلم شیعه‌اى عرب‌زبان نگارش یافته تلاش شده است رهنمودها و اندرزهایى پیش‌رو نهاده شود و راه‌حل‌هایى براى مشکلات و معضلات تربیتى که دامنگیر خانواده‌هاى مسلمان است عرضه گردد (ص 12). نگارنده مطالب را در مقدمه و چهار فصل قلمى کرده است.

در فصل یکم که محبت و ایمان عنوان گرفته است، نخست به ایجاد محبت خداوند در دل کودک پرداخته شده و تربیت دینى مهم‌ترین راه پدید آوردن محبت خدا در دل کودک دانسته شده است و چگونگى آموزش محبت خداوند در مراحل گوناگون زندگى فرد شرح داده شده است؛ سپس ایجاد محبت رسول خدا(ص) و اهل‌بیت(ع) در دل کودک پیش کشیده شده و اشاره شده است که این محبت، اساس اسلام است و این بزرگواران سرمشق‌هایى‌اند که باید پیروى شوند و به آنان اقتدا شود. باید بدانیم چگونه معصومان(ع) را سرمشق فرزندانمان قرار دهیم. در ادامه آمده است که محبت به اسلام هم باید در دل فرزندان جا بگیرد. اهمیت محبت کودک به اسلام، چگونه اسلام را براى فرزندانمان دوست‌داشتنى کنیم دیگر بحث‌هاى این فراز است.

در ادامه، از آموزش محبت قرآن به فرزندان و لزوم آغاز این مهم از کودکى و نقش تشویق‌دراین یادگیرى از کودکى تا شانزده‌سالگى سخن رفته است، آنگاه از چگونگى حفظ قرآن، موانع این کار، مراحل فرآیند حفظ قرآن سخن رفته است. چگونگى علاقه‌مند ساختن کودک به نماز بحث بعدى فصل و نقش مسجد و حسینیه در تربیت کودکان فراز فرجامین فصل است.

در فصل دوم به تشکیل شخصیت کودک پرداخته شده و از این رهگذر از مطالب ذیل سخن رفته است: پرورش رفتار نیکو در کودک از راه آموزش و ارشاد، دوستى مردم، گنجینه‌هاى وجود فرزندان را کشف و بارور سازید، کودکان نابغه را کشف کنید و میان کودک نوآور با کودک دروغ‌زن فرق نهید، قوانین کودک نیازمند فهم و رشد است، رشد مهارت‌هاى دیدارى کودک، رشد مهارت‌هاى شنیدارى کودک، رشد مهارت‌هاى بساوایى در کودک، راه‌هاى نفوذ در دل کودک، ارتباط با فرزندان درمان بیشتر دردهاست، هدیه و پاداش و اثر جادویى آن بر کودک، شروط پاداش، انواع پاداش، قواعدى براى رشد هوش کودک، حقایقى دربارۀ هوش، نشانگان کودک تیزهوش، عناصر مهم پرورش هوش کودک، نقش کتاب در تربیت کودک، نقش والدین در گرایش کودک به کتاب، چه کسى براى کودکان مى‌نویسد؟، ویژگى‌هاى ظاهرى کتاب خوب، محتوا هم مهم است، بازى غذاى روح و جسم کودک، شادى و آزادى، بازى‌هاى صوتى و حرکتى، داستان‌سرایى ابزارى تربیتى و آموزشى، داستان‌سرایى میل کودک به خواندن را پرورش مى‌دهد، داستان‌سرایى مهارت‌ها و توانایى‌هاى کودک را پرورده مى‌سازد، کدام داستان را برمى‌گزینیم‌؟

عنوان فصل سوم، مشکلاتى و راه‌حل‌هایى است و در آن به نکات زیر نظر شده است: خطاهاى تربیتى والدین، از خانه راندن فرزند، دخالت دیگران در تربیت فرزند، سفرهاى پى‌درپى، دورى پیوسته از فرزند، محدود ساختن آزادى فرزند و دور داشتن او از دوستى با صالحان، بى‌توجهى به دیدگاه فرزند، بازداشتن فرزند از سخن گفتن در حضور دیگران، تحقیر مادر و بى‌حرمتى به او در حضور فرزند، بى‌احترامى به دوستان فرزند، فرق نهادن میان فرزندان، حمایت از کیان خانواده در مقابل رسانه جمعى (نامناسب بودن اعمال سیاست منع و رد، تلویزیون را در مکانى خاص نهادن، به صورت جمعى به تماشا نشستن، در برابر خطاهاى سیما واکنش کلامى نشان دادن)، تلویزیون دوست و دشمن کودک (تلویزیون را به جاى مربى ننهیم، زمان مجاز براى استفاده از سیما، استفاده از جایگزین سیما)، تنبیه راه‌حل است یا مشکل (انواع تنبیه، تهدید به تنبیه، تنبیه باید صرفاً براى منافع کودک باشد، استفاده از جایگزین‌هاى مفید)، تنبیه موفقیت‌آمیز کودکان (بررسى عوامل رفتار بد، برخورد با رفتار ناشایست و درخور تنبیه کودک باید ضابطه‌مند باشد، برخى از تنبیه‌هایى که اثرى جدى در کودک مى‌نهد)، عصبانى شدن مادر مانعى در راه تربیت، خجالت کودکان را چگونه درمان کنیم، علل لجاجت، مراحل درمان لجاجت، دزدى کودکان،... علل و راهکارها (انگیزه‌هاى دزدى کودکانه، پیشگیرى از دزدى، تعامل با دزد، درمان دزدى)، ریشه‌کن ساختن سرپیچى کودک با اسلحه محبت و دلسوزى (علاج واقعه قبل از وقوع از راه مهر و محبت و توجه به‌اندازه به کودک و آزادى بازى و نشاط)، آتش حسادت با اندکى توجه فروکش مى‌کند (تأثیر حسادت بر شخصیت و سلامت کودک، علل بروز حسادت در کودک، مقایسه میان فرزندان، چگونه حسادت فرزندان را درمان کنیم)، در پى جایگزینى براى فریاد (فریاد کشیدن بر سر فرزند از بدترین شیوه‌هاى رفتارى است، فریاد کشیدن تخلیه غضب است، علل پرخطر بودن فریاد نسبت به دیگر شیوه‌هاى مجازات، مشکل کجاست‌؟)، دروغ‌گویى کودکان... علل و آثار (انگیزه‌هاى دروغگویى، درمان دروغگویى)، ترس کودکان و راه درمان آن (انواع ترس، ترس منفى، ترس مثبت، با ترس‌هاى کودک مقابله کنید)، لوس کردن کودک و آثار روحى آن بر کودک.

در فصل فرجامین کتاب به مراحل پس از کودکى پرداخته و از جمله اشاره شده است که با بى‌انضباطى بچه چه باید کرد. پس از آن به مشکلات کودک در هشت‌سالگى و روش واداشتن کودکان ده‌ساله به اطاعت پرداخته شده است آنگاه از پیشرفت و برترى تحصیلى فرزندان یاد شده است و نیز از چگونگى تربیت دختران و چگونگى برخورد با نوزاد دوم سخن رفته است.

• مطالعه منابع ذیل نیز مفید است:

محمد عثمان جمال، بناء شخصیه الطفل المسلم (چاپ اول: دمشق - بیروت، دارالقلم - الدار الشامیه، 1417 ق/ 1996 م)؛ ام‌حسان حلف، اخطاء تربویه شایعه (بیروت، دار ابن‌ حزم، 1994 م).

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.