فرهنگنامه حج؛ فرهنگ جامع الفبایی تاریخ و جغرافیای مکه و مدینه
| فرهنگنامه حج: فرهنگ جامع الفبایی تاریخ و جغرافیای مکه و مدینه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | تونه‌ای، مجتبی (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | فرهنگ جامع الفبایی تاریخ و جغرافیای مکه و مدینه |
| ناشر | مشهور |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1390 ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-538-204-7 |
| موضوع | مدینه - تاریخ - دایرةالمعارفها مکه - تاریخ - دایرةالمعارفها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 243 /م7ت9* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فرهنگنامه حج: فرهنگ جامع الفبايى تاريخ و جغرافياى مكه و مدينه، اثر مجتبى تونه‌اى، از جمله فرهنگ‌هاى فارسى در موضوع حج است. نویسنده، انگيزه تدوين اين اثر را تهيه كتابى جامع درباره حج دانسته تا خواننده مشتاق را به تمام زواياى حج و آن سرزمين متبرک آشنا كند[۱]
ساختار
كتاب با يك مقدمه، آغاز و مدخل‌هاى مذكور در كتاب همانند ساير فرهنگ‌نامه‌هاى فارسى به ترتيب حروف الفبا ذكر شده است. در پايان مدخل‌ها به مدخل‌هاى ديگر ارجاع داده شده كه اطلاعات خواننده را درباره آن مطلب افزايش مى‌دهد.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه، فرهنگنامه حج را چنين توصيف مى‌كند: «تاكنون آثار بسيارى درباره حج نوشته و منتشر شده كه محصول تلاش پژوهشگران متعهد در اين حوزه است؛ تحقيقات عميق و دامنه‌دارى كه هركدام زاويه‌اى از اين سفر آسمانى و اسرار آن را بازگو مى‌كند. آنچه پيش روى شماست، بهره‌گيرى از آن مجاهدت‌هاى علمى است كه توفيق گردآورى و نظم‌بخشى الفبايى آن بر دوش اشتياق اين قلم افتاده است». وى مى‌افزايد: «اين فرهنگنامه، فراهمى است از تاريخ و جغرافياى مكه و مدينه (مناسك و آداب، اسرار و باطن، حوادث تاريخى، اماكن متبرکه، شخصيت‌ها و...) كه اميدوارم قابل استفاده روحانیون، دانشجويان و علاقه‌مندان قرار گيرد و جرعه‌اى بر عطش مشتاقان باشد»[۲]
گزيده‌اى از مدخل‌هاى كتاب:
1. زائران خانه خدا پس از وقوف در موقفين؛ يعنى عرفات و مشعر و ورود به سرزمين منا، مكلفند در شب‌هاى يازدهم، دوازدهم (و براى برخى سيزدهم) در سرزمين منا بمانند. در اصطلاح، ماندن در آن منطقه را در شب‌هاى مذكور «بيتوته» مى‌گويند. بيتوته در شب‌هاى مذكور از جمله واجبات حج است كه بايد با نيت و به قصد قربت انجام شود. بيتوته به منا، همان‌گونه‌كه اشاره شد بر حجاج واجب است شب يازدهم ذى‌حجه و شب دوازده را در منا «بيتوته» كنند؛ يعنى از غروب آفتاب تا نصف شب آنجا بمانند. ضمناً چند طايفه بايد در شب سيزدهم تا نصف شب بمانند كه تفصيل آن در مناسك محشى آمده است[۳]
2. زمزم مركب از دو «زم»، در لغت به معناى آهسته‌آهسته و يا آب فراوان و در اصطلاح نام چشمه و يا چاهى در مكه نزدیک خانه كعبه است كه پيشينه تاريخى آن، به دوران حضرت ابراهيم(ع) بازمى‌گردد؛ آن‌گاه كه آن حضرت به فرمان خداوند همسرش هاجر را به‌همراه اسماعيل، كه كودكى شيرخوار بود، به سرزمين بى‌آب‌وعلف مكه آورده و خود براى انجام مأموريتى الهى، آن ديار را ترك نمود؛ تاآنكه اندوخته غذا و آب مادر و فرزند به پايان رسيد و هاجر نگران از جان كودك خويش به جستجوى آب پرداخت. زمزم به لحاظ اهميت و جايگاهى كه از زمان حضرت ابراهيم(ع) تاكنون داشته، نام‌هاى فراوانى براى آن ذكر كرده‌اند: برخى از اين اسامى را امام صادق(ع) اين چنين فرموده‌اند: 1. ركضة جبرئيل؛ 2. سقيا اسماعيل؛ 3. حفيرة عبدالمطلب؛ 4. المصونة (مضنونة)؛ 5. سقيا؛ 6. طعام طعم؛ 7. شفاء سقم[۴]
3. عيد قربان، روز دهم ذى‌حجه و از اعياد بزرگ اسلامى است. عيد قربان و عيد فطر به دنبال دو توفيق است و در حقيقت عيد پيروزى است. عيد فطر به دنبال پيروزى در عبادات ماه رمضان است؛ براى آنان كه روزه مى‌دارند و به اقامه نماز، تلاوت قرآن و عبادت مى‌پردازند و سحرگاهان به راز و نياز مشغولند و چنين است عيد قربان؛ آن‌گاه كه سيل عظيمى از جمعيت سراسر دنيا در اجتماع ايام حج و مراسم زيارت خانه خدا موفق به انجام فريضه بزرگ مى‌شوند و اين گنگره عظيم عبادى - سياسى اسلامى را برپا مى‌دارند، به‌خاطر درك توفيق حضور در اين مراسم، اين عيد بر آنان گرامى خواهد بود. عيد قربان مى‌گويند؛ چون در اين روز حاجيان در منى يكى از واجبات حج را كه قربانى كردن باشد انجام مى‌دهند. عيد اضحى مى‌گويند؛ چون قربانى كردن معمولاً قبل از ظهر و هنگام ضحى (بالا آمدن آفتاب) انجام مى‌پذيرد[۵]
وضعيت كتاب
بخشى از منابع مورد استفاده نویسنده در انتهاى كتاب آمده است. تمامى مطالب كتاب مستند بوده و نویسنده در پاورقى‌هاى كتاب به جلد و صفحه منبع مورد استفاده اشاره كرده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.