فتوح البهنسا الغراء علی أیدی الصحابة و الشهداء
| فتوح البهنسا الغراء علی أیدی الصحابة و الشهداء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | واقدی، محمد بن عمر (نويسنده) علی، احمد سعد (مصحح) |
| ناشر | شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابي الحلبي و اولاده |
| مکان نشر | مصر |
| سال نشر | 1313ش - 1353ق - 1934م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | مصر - تاریخ - بهنسا -- تاریخ - فتوحات اسلامی -- مصر |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 2و9ب 154 DT |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فتوح البهنسا الغراء علی أيدي الصحابة و الشهداء، منسوب به ابوعبداللّٰه محمد بن عمر واقدى (130-207ق)، مورخ و سیره نویس مشهور، یکی از متون تاریخی مهم در زمینه فتوحات اسلامی و تاریخ صدر اسلام است.
این کتاب، به بررسی فتوحات اسلامی در نواحی مختلف، بهویژه در منطقه بهنسا (در مصر کنونی) میپردازد.
بهنسا منطقهای تاریخی در مصر علیا (جنوب مصر) بود که در اوایل فتوحات اسلامی به دست سپاه اسلام در دوران خلافت عمر بن خطاب، افتاد.
نویسنده کتاب و انگیزه تألیف
از قول ابوعبدالله محمد بن محمد محدث مقری روایت شده که گفته است: در زیارت منطقه جبانه، برخی از من سؤال کردند که علت فتح بهنسا چه بوده است؟ به ذهنم خطور کرد که در این زمینه کتابی را تألیف کنم. پس از مطالعه منابع سیر و فتوحات، اقدام به نوشتن آن کردم[۱].
به دلیل مطالبی که نویسنده به سند خود از واقدی نقل میکند، میتوان نتیجه گرفت که کتاب، تألیف محمد بن عمر واقدى نیست.
مطالب نیز از قول محمد بن محمد المعز نقل میشود[۲].
در «فتوح الشام» واقدی، از ابوعبدالله محمد بن محدث مصری، بهعنوان نویسنده نام برده شده است[۳].
هر سه شخصیت یادشده ناشناخته میباشند.
روش و محتوا
محتوای کتاب شامل روایاتی از نبردها، شجاعتهای صحابه و شهدای مسلمان و همچنین جزئیات تاریخی و جغرافیایی مرتبط با این فتح است.
ابتدا مطالبی را در فضائل و ارزش خاک بهنسا به سبب شهادت 400 تن از صحابه و اعیان و امرای لشکر اسلام و نیز سخنانی را در اهمیت و اثرات زیارت قبور شهدای آن منطقه و معبد عیسی(ع) بیان میدارد[۴] و به نقل از اصحاب تواریخ مینویسد: این منطقه جزو مناطقی است که بیشترین شهدا در آن مدفون هستند[۵].
نویسنده، وضعیت قبل از فتح این منطقه، توسط مسلمانان را در بیستودو صفحه ابتدای کتاب شرح میدهد.
شمهای از آن مطالب از این قرار است:
بیان عجایب بحر یوسف که محور این منطقه است و از رود نیل بهره میبرد، تقسیم مصر بین یوسف و فرعون زمان وی که این منطقه سهم حضرت یوسف شده است، نتیجه نگرفتن از حفر نهر از نیل به این منطقه و جاری شدن آب نیل به امر الهی و کمک حضرت جبرئیل(ع)، آباد کردن منطقه توسط حضرت یوسف و فرزندش افراثیم، ساکن شدن بخشی از بنیاسرائیل در آن و کثرت نعمتهای الهی و قطع آن نعمتها بعد از عصیان و تسلط عمالقه و قبطیان، بیگاری کشیدن از بنیاسرائیل و زنان و فرزندانشان، دچار زندگی سخت و بلای شدید شدن آنها تا زمان حضرت موسی(ع)، مدفن حضرت یوسف(ع)، حاکمیت شهلون که به کهانت و هندسه آگاه بود، نقل عجایبی از حوادث و مصنوعات حاکم، ادامه حکومت توسط پسرش سورید با 19 سال حاکمیت، استفاده از طلسمات، ساختن مجسمهای از زنی که فرزندی در بغل دارد و شفا دادن و کرامات دیگر این مجسمه، ساختن مجسمههای دیگر از سنگ و مس، آغاز عمالقه و دولت رومیان و پادشاهی رومان، حاکمیت قسطنطین اول و زمان حضرت عیسی(ع)، طبقات مسیحیان به نام بطریق اول، اسقف، قسیس، شماس و دمشوش، ازدواج، عبادت شنبه، نزول حضرت عیسی(ع) به مصر و اقامت در بهنسا، داستان حضرت مریم(س) و حوادث آن، نقل حوادث از منابع تاریخی و تفسیری[۶]، وجه تسمیه شهر به بهنسا[۷]، بیان عجایب بسیار[۸] و نقل حوادث دیگر تا زمان حکمرانی بطلوس که در زمان وی این شهر به دست مسلمانان فتح شد[۹].
وقایع فتح شهر بهنسا با اسانید صحیح توسط اصحاب سیر و تواریخ، از بزرگان صحابه، فرزندان خلفا و کسانی که در آن فتح شرکت داشتند بازگو میشود و علت اختلاف نقلها در منابع تاریخی، اختلاف در روایت شرکتکنندگان در فتح و نقلکنندگان از آنان است[۱۰].
مصنف این فتح را دلیل فضیلت صحابه و شرکتکنندگان در آن، میداند که اگر جانفشانی آنان نبود، دین الهی در آن منطقه منتشر نمیشد[۱۱].
عمرو بن عاص، پسرش عبدالله فرمانده لشکر و برادر وی محمد، خالد بن ولید، مقداد بن اسود، زیاد بن ابیسفیان، زبیر بن عوام و فرزندش عبدالله، فضل بن عباس بن عبدالمطلب، فضل بن ابیلهب بن عبدالمطلب، جعفر و علی فرزندان عقیل، عبدالله بن جعفر، فرزندان خلفا مانند عبدالرحمن بن ابوبکر، عبدالله بن عمر، ابان بن عثمان[۱۲]، مالک اشتر نخعی، جابر بن عبدالله انصاری، عدی بن حاتم طایی[۱۳]، ابوذر غفاری، سعد بن ابیوقاص[۱۴]، مسلم بن عقیل[۱۵]، عبدالله بن عباس، محمد بن ابوذر غفاری[۱۶] و... از جمله شرکتکنندگان در این فتح بودهاند.
کتاب به سبک تاریخی با تعبیر «قال الراوي»، به شرح فتوحات با روایتها و قصههای تاریخی و نقل اشعار و رجزها، میپردازد و نقش صحابه و امیران و لشکریان را در پیروزی بازگو میکند[۱۷].
این چاپ، بدون مقدمه و فهرست، عرضه شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص24-23
- ↑ ر.ک: همان، ص2
- ↑ ر.ک: واقدی، محمد بن عمر، ج2، ص203
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص2
- ↑ ر.ک: همان، ص3
- ↑ ر.ک: همان، ص13-2
- ↑ ر.ک: همان، ص14
- ↑ ر.ک: همان، ص18
- ↑ ر.ک: همان، ص22
- ↑ ر.ک: همان، ص22
- ↑ ر.ک: همان، ص23
- ↑ ر.ک: همان، ص22-23 و 2
- ↑ ر.ک: همان، ص35
- ↑ ر.ک: همان، ص81-80
- ↑ ر.ک: همان، ص137
- ↑ ر.ک: همان، ص139
- ↑ ر.ک: همان، ص26، 28، 81، 84، 105، 131، 134، 138، 137، 136 و 139
منابع مقاله
- متن کتاب.
- واقدی، محمد بن عمر، «فتوح الشام»، لبنان، بيروت، دارالکتب العلمية، چاپ اول، 1417ق/1997م.