علوم القرآن من خلال مقدمات التفاسير
| علوم القرآن من خلال مقدمات التفاسیر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حقی، محمد صفاء (نویسنده) |
| ناشر | مؤسسة الرسالة |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1425 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - علوم قرآنی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 69/5 /ح7ع8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
علوم القرآن من خلال مقدمات التفاسير نوشته دكتر محمد صفا شيخ ابراهيم حقى، كتابى است كه در زمينه علوم قرآنى با استفاده از مقدمه‌هايى كه مفسّران قرآن كريم بر تفسير خود نگاشته‌اند، نوشته شده است.
به اعتقاد نویسنده مفسّران مشهور در مقدمه تفسير خود مباحث بسيار ارزشمندى را در مورد علوم مرتبط با قرآن كه به فهم و تفسير اين كتاب آسمانى مدد مى‌رساند جمع‌آورى كرده‌اند تا خواننده قبل از شروع به مطالعۀ تفسير با مقدمات و اطلاعات لازم در اين زمينه آشنا شود.مطالبى كه در مقدمه كتاب بدانها پرداخته شده عبارتند از:معناى لغوى و اصطلاحی «مقدمه» و خاستگاه مقدمات تفاسير.باب اول:معناى لغوى و اصطلاحى علوم القرآن، خاستگاه علوم قرآنى، كتابت در جزيرة العرب قبل از بعثت و در اسلام، بررسى احاديث نهى و جواز كتابت و جمع بين اين دو، تعريف لغوى و اصطلاحى كتابت، تدوين و تصنيف، تفاوت «علوم القرآن» در اصطلاح متقدمين و متأخرين، اولين تصنيفات موضوعى در علوم قرآنى نظير:ناسخ و منسوخ، مصاحف و قرائات،إعراب القرآن، غريب القرآن، نزول القرآن و...اولين تفاسيرى كه داراى مقدمه بودند همانند: مقدمة تفسير القرآن العزيز از ابوبكر عبدالرزاق بن همام صنعاني، مقدمه تفسير جامع البيان في تفسير القرآن ابن جرير طبرى و...، مراحل تأليف در علوم قرآنى:مرحله اول از قرن اول تا آخر قرن چهارم هجرى.مرحله دوم:انتهاى قرن چهارم تا ابتداى قرن دهم هجرى، و مرحله سوم:از ابتداى قرن دهم تا زمان حاضر.
باب دوم كتاب به معرفى مقدمات برخى آثار تفسيرى، معرفى نویسنده، معرفى تفسير و موضوعاتى كه در مقدمه بدانها پرداخته شده است اختصاص يافته است.
باب سوم به موضوعاتى كه در مقدمه‌هاى كتب تفسيرى بدانها پرداخته مى‌شود مى‌پردازد.موضوعاتى نظير:نزول قرآن، جمع‌آورى و ترتيب قرآن، رسم المصحف، سور قرآن و آيات و كلمات و حروف آن، فضائل القرآن، مكّى و مدنى، تفسير و تأويل، وجوه، طرق و انواع تفسير، علوم مورد نياز مفسّر، مراتب مفسّرين، اختلاف بين مفسرين و قواعد ترجيح هريك بر ديگرى و غيره.
ساختار
كتاب در دو جلد تنظيم شده است. جلد اول مشتمل بر يك مقدمه از نویسنده در باب اهميت مقدمات كتب تفسيرى و داراى دو باب اصلى مى‌باشد:الباب الاول: «علوم القرآن دراسة تاريخية» که فصول دوگانه ذيل را دربرمى‌گيرد:
الفصل الاول: «تعريف عام بعلوم القرآن و نشأته» که خود حاوى مباحثى چون: علوم القرآن بالمعنى اللغوى، علوم القرآن بالمعنى الاصطلاحى و نشأة علوم القرآن مى‌باشد.
الفصل الثاني: «التأليف في علوم القرآن» که طى مراحل ذيل به بحث مى‌پردازد: المرحلة الاولى:من القرآن الاول الى نهاية القرن الرابع الهجري. المرحلة الثانية:من نهاية القرن الرابع الى بداية القرن العاشر. المرحلة الثالثة:من بداية القرن العاشر الى العصر الحديث.
الباب الثاني: «مقدمات التفاسير».در اين باب مقدمات تفاسيرى چون: تفسير القرآن العزيز لعبدالرزاق الصنعاني، جامع البيان عن تأويل آى القرآن للطبرى، تفسير القرآن العظيم لابى الليث السمرقندى، النكت و العيون في تأويل القرآن الكريم لابن حبيب الماوردى، معالم التنزيل لابى محمد البغوى، المحرر الوجيز في تفسير كتاب اللّه العزيز لابن عطية الاندلسى و غيره، آمده است.
نویسنده در اين باب به بيان شرح‌حال مفسّر مورد نظر و معرفى تفسير و ارائه موضوعاتى كه در مقدمه تفسير بدانها پرداخته شده و همچنين روش مفسر كه در مقدمه تفسير بيان شده و نيز مهمترين ويژگى‌هاى مقدمه تفسير مورد نظر مى‌پردازد.
جلد دوم:قسمتى از اين جلد به معرفى دو تفسير ديگر از مجموعه تفاسيرى كه مقدمات آنها در كتاب آمده اختصاص يافته است.
در ادامه، باب سوم كتاب تحت عنوان: «الموضوعات التى تناولتها مقدمات التفاسير» كه هفده موضوع را دربردارد آمده است.اين موضوعات همه موضوعاتى است كه در علوم قرآنى بدانها پرداخته مى‌شود.
در «خاتمه» کتاب هم نتايجى كه از خلال مقدمات تفاسير براى نویسنده به دست آمده، ذكر شده است.
در انتهاى كتاب فهرست آيات قرآنى، فهرست احاديث و روايات، فهرست اعلام و اشخاص و فهرست مصادر و منابع و نيز فهرست مطالب كتاب آمده است.
نسخه‌شناسى
اين كتاب به قلم دكتر محمد صفا شيخ ابراهيم حقى، استاد تفسير و علوم قرآنى در دانشگاه اسلامى محمد بن مسعود، عربستان نگاشته شده و در قطع وزيرى با جلد گالينگور در دو جلد، جلد اول 529 صفحه و جلد دوم 529 صفحه اولين‌بار در سال 1425 هجرى قمرى-2004 ميلادى از سوی «مؤسسة الرسالة» بيروت به چاپ رسيده است.