علل النحو

علل النحو
پدیدآوران	ابن وراق، محمد بن عبدالله (نويسنده) ن‍ص‍ار، م‍ح‍م‍ود م‍ح‍مد محمود حسن (محقق)
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1429ق - 2008م
چاپ	2
شابک	‎9782-7451-3278-9
موضوع	زبان عربی - نحو
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ع‎‏8‎‏ 6151 ‏PJ‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

علل النحو، نوشته ابوالحسن محمد بن عبدالله بن عباس وراق (م 381ق)، در موضوع ادبیات عرب (نحو) است و توسط محمود محمد محمود نصار تحقیق شده است. برخی از منابع نام این اثر را «العلل فی النحو» ذکر کرده و برخی یگر آن را علل الوراق فی النحو گفته‌‌اند.

روش نویسنده در این اثر پیروی از مکتب نحوی بصریان است. به همین جهت در سرتاسر اثرش به ذکر و ترجیح آراء آنان پرداخته و از آن در مقابل آراء نحوی کوفیان دفاع کرده است. او در میان آراء نحوی بصریان بیش از هرکس آراء سیبویه را برگزیده و آن را مستحکم‌تر از سایر آراء دانسته است. هرچند که شیوه نویسنده در استدلال تکیه بر قیاس است، ولی قیاس در نظر وی چیزی است که انسان را به موافقت با کلام فصیح عربی راهنما شود؛ لذا در بسیاری از اوقات، حجت قیاسی خود را با شاهدی مورد اطمینان همراه می‌سازد؛ مانند اینکه می‌گوید: «و صح ما قال سیبویه». تقدیم شواهد قرآنی بر سایر شواهد از ویژگی‌های دیگر روش نویسنده در این اثر است.

هرچند که نویسنده در تدوین اثر خود به‌طور گسترده از مصادر و منابع متلعق به علمای نحوی بصری بهره گرفته است، بااین‌وجود از منابع مکتب نحوی کوفی و سخنان و آراء آنان غفلت نورزیده است.

نویسنده در این کتاب به بیان قواعد و احکام نحوی پرداخته و با برشمردن علل، ادله و براهین نحوی به تعلیل هر حکم و قاعده پرداخته است. وی گاهی به ذکر یک علت اکتفا ننموده است و علت‌های متعددی را در راستای فهم بهتر قواعد نحوی ذکر کرده است. نویسنده، متعرض ذکر قواعد نحوی به شکلی گسترده شده است تا جایی که به توضیح و تبیین هشتادوپنج قاعده نحوی پرداخته است.

اهمیت این اثر در اشتمال آن بر لغات مختلف عرب و شواهد متعدد قرآنی، شعری و هچنین آراء نحوی به شکلی گسترده است که مورد توجه و اسناد نحویان دیگر در آثارشان قرار گرفته است. همچنین استدلال به قرائت‌های مختلف، به‌ویژه قرائت پیامبر اکرم(ص) بر اهمیت این اثر افزوده است. علی‌رغم اینکه این اثر در موضوع نحو است، بااین‌وجود نویسنده در مواردی به شرح و تبیین لغوی برخی الفاظ پرداخته و مطالب صرفی زیادی را ذکر کرده است که قابل توجه است.

در نهایت می‌توان گفت پیش‌گامی در تألیف، نظم و ترتیب، فراگیری مباحث، دقت نظر و سادگی از ویژگی‌های مهم این اثر است.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق.
2. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، «الفهرست»، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا، چاپ اول.
3. صفدى، خلیل بن ایبک، «الوافی بالوفیات»، با تحقیق جمعى از محققین‏، بیروت، دارالنشر فرانز شتاینر، 1401ق، چاپ دوم.