عجائب أحکام أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب علیه‌السلام
| عجائب أحكام أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب(ع) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کریم، فارس حسون (محقق) امین، سید محسن (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | عجائب أحکام أمير المؤمنين علي بن أبي طالب عليه‌السلام |
| ناشر | مؤسسة دائرة معارف الفقه الاسلامي |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1426ق. = 2005م. |
| چاپ | چاپ دوم |
| شابک | 964-8360-58-8 |
| موضوع | علي بن ابي طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - قضاوتها علي بن ابي طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - احاديث |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف8ع3 / 37/4 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
عجائب أحكام أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب(ع)، تألیف علامه سید محسن امین عاملی (م. 1371ق)، مشتمل بر قضاوتها و داوری‌های شگفت امام علی(ع) است. این کتاب به زبان عربی با تحقیق و مقدمه فارس حسّون کریم منتشر شده است.
ساختار
کتاب، مشتمل بر مقدمه محقق و 199 قضاوت و داوری حکیمانه است که بر طبق تسلسل زمانی، یعنی قضاوت‌های زمان حیات رسول‌الله(ص)، قضاوت‌های زمان خلافت ابوبکر، عمر بن خطاب، عثمان بن عفان و علی بن ابی‌طالب(ع) مرتب شده است.
نویسنده در این کتاب ارزشمند، پاره‌ای از قضاوت‌های شگفت امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب(ع) را از مصادر معتبر شیعه و سنی گرد آورده است. اکثر روایات کتاب از «كتاب قضايا أميرالمؤمنين(ع)» نوشته ابی‌اسحاق ابراهیم بن هاشم قمی کوفی نقل شده است[۱]. منابع دیگر کتاب عبارتند از: «مناقب» ابن شهرآشوب، «ارشاد» مفید، «الكافي» کلینی، «السياسة الشرعية» و «أعلام الموقعين» (هر دو از ابن قیم جوزیه) و «الأذكياء» ابن جوزی[۲].
گزارش محتوا
امیرالمؤمنین علی(ع)، گذشته از برتری‌‌های بی‌شمار، در علم قضاوت و دادورزی نیز سرآمد دیگران بود و از همه مردم به رموز قضاوت عالم‌تر و عارف‌تر بود. رسول مکرم اسلام برای شناساندن این ویژگی مولا بارها او را با جملاتی از قبیل «علی از همه شما در قضا و داوری ماهرتر است» به مردم معرفی فرمود. علاوه بر دوستان، دشمنان هم به برتری و شایستگی امام علی(ع) در امر قضاوت اذعان و اعتراف داشتند؛ مثلاً عمر بارها گفت «علی، تواناترین ما در داوری است». آری امیر مؤمنان علی(ع) مرجع مسلمانان در تمامی مشکلات، از جمله داوری و قضاوت بود؛ حتی پیروان ادیان الهی دیگر نیز در معضلات خود به ایشان رجوع می‌کردند. نظر به ارزش و اهمیت زیاد این قضاوتها در ابعاد مختلف، پژوهشگران اسلامی از دیرباز به تألیفاتی در این زمینه به‌طور مستقل یا غیر مستقل - در ضمن نگارش احادیث و رخدادهای تاریخی - دست زده‌اند. از جمله آثاری که در این زمینه عرضه شده، کتاب «عجائب أحكام أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب(ع)» اثر سید محسن امین (م. 1371ق) است[۳].
محقق کتاب، شرح حال سید محسن امین را در ابتدای کتاب با اشاره به اسم و نسب، عشیره، علمای معاصر با او در نجف، اساتید، شاگردان و ذکر اسامی 62 اثر از وی آورده است[۴].
سید محسن امین «عجائب أحكام أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب(ع)» یا «قضايا أميرالمؤمنين علي بن أبي‌طالب(ع)» را به روایت محمد بن علی بن ابراهیم بن هاشم قمی از پدرش از جدش یافته است و آن را در کتابش آورده است؛ البته نه به‌صورت یکجا؛ چراکه نویسنده مطالب را به‌ترتیب زمانی آورده است و در کتاب قمی ترتیب زمانی لحاظ نشده است. تذکر این نکته نیز شایسته است که نویسنده برخی از اخبار کتاب قمی را رد یا تصحیح و تعلیق بر غیر آن کرده است؛ آن‌گونه که شیوه و عادت او در سایر آثارش است[۵].
وی در ابتدای کتاب، پیشینه تألیفات در این موضوع و آثاری که پیش از تألیف این کتاب در رابطه با قضاوت‌های امیرالمؤمنین علی(ع) نوشته شده را نام برده است:
- کتابی که شیخ بهایی در شرح حدیث 28 از کتاب اربعینش به آن اشاره کرده و آن را کتاب قطوری دانسته که در خراسان بر آن اطلاع یافته است.
- کتاب محمد بن قیس بجلی از اصحاب امام صادق و کاظم(ع) که کتابی با نام قضايا أميرالمؤمنين(ع) داشته که نجاشی و شیخ طوسی از آن روایت کرده‌اند.
- کتاب معلی بن محمد بصری؛ به گفته نجاشی کتابی با نام قضايا أميرالمؤمنين(ع) داشته است.
- کتاب ترمذی، محدث مشهور، صاحب الصحيح، که شیخ عبدالله علایلی در حلقه اول از سيرة الحسين ص142 به آن با نام «أقضية علي أميرالمؤمنين(ع)» اشاره کرده است. ابن قیم جوزیه نیز در کتاب «السياسة الشرعية» بخش زیادی از آن را نقل کرده است.
- کتاب عجائب أحکامه، که محمد بن علی بن ابراهیم بن هاشم از پدرش از جدش روایت کرده است. مجموعه نفیسی از این کتاب با خط واحد نزد مؤلف بوده که بخشی از مطالبش در سال 410 و 420ق، نوشته شده است[۶].
مؤلف به پیروی از شیخ مفید و دیگران، داوری‌های امام علی را برحسب زمان - از دوره رسول خدا(ص) و بعد از خلافت ابوبکر و عمر و عثمان و سپس زمان ولایت آن حضرت - ذکر کرده است. در این اثر علاوه بر قضاوت‌های متحیرانه امام علی(ع)، مطالبی هم درج شده که به‌طور مستقیم به امر قضاوت ارتباط ندارد، ولی نشانه توانایی زیاد در حل معضلات مردم و یا علم لدنی آن حضرت است. در قضیه 35 کتاب به نقل از کتاب «المناقب» ابن شهرآشوب از «إحياء علوم الدين» غزالی چنین می‌خوانیم: روزی عمر حجرالاسود را بوسید. بعد گفت: من می‌دانم که تو یک سنگ بیشتر نیستی و سود و زیانی نداری؛ اگر ندیده بودم رسول خدا(ص) تو را می‌بوسید، تو را نمی‌بوسیدم.
حضرت علی(ع) به عمر فرمود: چطور چنین سخنی می‌گویی؟ این سنگی است که سود و زیان می‌رساند.
عمر پرسید: چگونه؟
امام فرمود: همانا خداوند متعال چون از فرزندان آدم در عهد الست پیمان گرفت، پیمان‌نامه‌ای نوشت و به این سنگ خوراند؛ بر این اساس این سنگ به سود مؤمن گواهی می‌دهد که وی به پیمانش وفا کرد و به زیان کافر شهادت می‌دهد که وی انکار نمود...[۷].
وضعیت کتاب
این کتاب پیش از این طبع، توسط انتشارات اعلمی (1394ق) در تهران و همچنین در بیروت به قطع رقعی منتشر شده است. به گفته آقابزرگ تهرانی، ترجمه فارسی این اثر نیز در سال 1369ش با نام «قضاوت‌های محیر العقول» به قلم سید محمود بن جعفر موسوی زرندی معروف به محرمی منتشر شده است[۸].
گزیده‌‌ای از کتاب نیز با عنوان «دادرسی علوی»، به قلم ناصر باقری بیدهندی منتشر شده است[۹].
در تحقیق و تصحیح این اثر، طبع انتشارات اعلمی - که اولین طبع از آن است - اصل قرار گرفته و چاپ‌های دیگر با آن مقابله شده است. آیات با قرآن مقابله شده است. احادیث نیز با مصادر مقابله شده و به اختلافات در همان جا اشاره شده و آنچه از مصادر که اضافه شده نیز در کروشه [] آمده است[۱۰].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه محقق و متن کتاب.
- بینام، معرفی‌های گزارشی، پایگاه مجلات تخصصی نور، آینه پژوهش، آذر و دی 1384، شماره 95، ص91 تا 104.