فخرالزمانی، عبدالنبی بن خلف
عبدالنبی قزوینی (۹۹۸ق/۱۵۹۰م - تاریخ وفات نامعلوم)، مشهور به فخرالزمانی، قصهگو، شاعر و تذکرهنویس ایرانی دورۀ صفوی بود که بیشتر عمر خود را در هندوستان گذراند. وی به دلیل تألیف «تذکرۀ میخانه» که نخستین تذکرۀ تخصصی در زمینۀ ساقینامهسرایان است، شهرت دارد.
| عبدالنبی قزوینی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | عبدالنبی بن خلف بیگ قزوینی |
| نامهای دیگر | فخرالزمانی |
| تخلص | عزتی، نبی |
| نام پدر | خلف بیگ |
| ولادت | ۹۹۸ق/۱۵۹۰م |
| محل تولد | قزوین، ایران |
| محل زندگی | قزوین، هندوستان |
| خویشاوندان | فخرالزمان (پدربزرگ مادری) |
| دین | اسلام |
| پیشه | قصهگو، شاعر، نویسنده، کتابدار |
| منصب | قصهخوان دربار، کتابدار |
| اطلاعات علمی | |
| علایق پژوهشی | ادبیات فارسی، تاریخ، تذکرهنویسی |
| برخی آثار |
|
ولادت
عبدالنبی بن خلف بیگ قزوینی در سال ۹۹۸ قمری (۱۵۹۰ میلادی) در قزوین به دنیا آمد. پدرش، خلف بیگ، تاجری بود که پس از انجام حج، به درویشی روی آورد و در سال ۱۰۰۱ق در اثر طاعون درگذشت.[۱] پدربزرگ مادری او، فخرالزمان، از قضات قزوین و از نوادگان خواجه عبدالله انصاری بود.[۲]
تحصیلات
اطلاعات دقیقی از تحصیلات رسمی عبدالنبی در دست نیست، اما او در جوانی از حافظهای قوی و استعداد شاعری برخوردار بود و توانسته بود «قصۀ امیر حمزه» را از بر کند. وی در دورانی از تخلص «عزتی» و سپس «نبی» استفاده میکرد.
فعالیتها
- سفر به هند در سال ۱۰۱۷ق/۱۶۰۸م و اقامت در لاهور و آگره
- اشتغال به عنوان قصهخوان (قصهخوان) در دربار گورکانیان هند به توصیۀ میرزا نضامی قزوینی
- کتابدار میرزا امانالله بن مهابتخان در اجمیر در سال ۱۰۲۲ق/۱۶۱۳م
- سفر به کشمیر در سال ۱۰۲۵ق/۱۶۱۶م و اقامت در پتنه
- تحت حمایت نواب سردار خان خواجه یادگار قرار گرفتن در سال ۱۰۲۸ق/۱۶۱۹م
- تألیف آثار متعدد از جمله «تذکرۀ میخانه[۳]»، «طرازالاخبار»، «دستورالفصحاء» و «نوادرالحکایات»[۴]
وفات
از تاریخ و محل دقیق درگذشت عبدالنبی قزوینی اطلاعی در دست نیست، اما میدانیم که حداقل تا سال ۱۰۴۱ق/۱۶۳۱م و احتمالاً تا ۱۰۵۸ق/۱۶۴۸م زنده بوده است.[۵]
آثار
- تذکرۀ میخانه: نخستین تذکرۀ تخصصی در زمینۀ ساقینامهسرایان، تألیف شده در ۱۰۲۸ق
- طرازالاخبار: دانشنامۀ تاریخی و ادبی در پنج بخش
- دستورالفصحاء: در زمینۀ قصهگویی و بر اساس قصۀ امیر حمزه
- نوادرالحکایات: مجموعهای از داستانها و حکایات[۶]
پانويس
- ↑ ر.ک: پژوهنده، لیلا، ج۱۴، ص۷۱۴
- ↑ Encyclopaedia Iranica
- ↑ ر.ک: پژوهنده، لیلا، ج۱۴، ص۷۱۴
- ↑ Encyclopaedia Iranica
- ↑ Encyclopaedia Iranica
- ↑ ر.ک: حاج سیدجوادی، سید کمال، مقدمه طراز الاخبار، طرازالاخبار/ع
منابع مقاله
- دانشنامه ایرانیکا، ذیل مدخل «عبدالنبی قزوینی»
- پژوهنده، لیلا، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج۱۴، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388.
- حاج سیدجوادی، سید کمال، مقدمه طراز الاخبار، عبدالنبی فخرالزمانی قزوینی، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، پژوهشکده هنر، ۱۳۹۲