فرمانفرما، عبدالحسین میرزا
| نام | فرمانفرما، عبدالحسین میرزا |
|---|---|
| نام‌های دیگر | نصرتالدوله، عبدالحسین
س‍الار ل‍ش‍ک‍ر، عبدالحسین |
| نام پدر | فيروز ميرزا |
| متولد | 1236 ش |
| محل تولد | تبریز |
| رحلت | 1318 ش یا 1359 ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | مسافرت نامه کرمان و بلوچستان |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00532AUTHORCODE |
عبدالحسين ميرزا (1236ش)، ملقب به فرمانفرما، رئیس‌الوزرای سابق ایران، نوه عباس میرزا نایب‌السلطنه و داماد مظفرالدین شاه
ولادت
در سال 1274ق (1236ش) در تبریز متولد شد.
خاندان
پدرش، فيروز ميرزا، ملقب به نصرتالدوله، پسر شانزدهم عباس ميرزاى نايب السلطنه و عموى ناصرالدين شاه بود. مادرش، شاهزاده حاجيه هما خانم، دختر بهمن ميرزا بهاءالدوله، پسر فتحعلى شاه و کوچک‌ترين فرزند خانواده بود.
تحصیلات
تحصيلات عبدالحسين ميرزا همانند ديگر شاهزادگان آن دوره نبود؛ معمولا شاهزادگان بعد از فراگرفتن ادبيات فارسى و عربى و آداب دينى و تعليم خط، به تيراندازى و شکار مشغول مى‌شدند، آن‌گاه در دربار حضور مى‌يافتند، اما براى عبدالحسين ميرزا، معلم سرخانه آوردند. او ادبيات فارسى، عربى و آداب دينى را فراگرفت. فارسى را خوب مى‌دانست و در نوشتن، سبک خاصى داشت. مطلب را صريح، مؤثر و بدون زوايد ادا مى‌کرد. بعد او را به مدرسه نظام اتريشى که در تهران داير بود، فرستادند و در آنجا زبان فرانسه را ياد گرفت و بعد از مدتى مسئول تعليم سربازان و انتظامات جنگى شد.
بعد از اتمام مدرسه اتريش، زير نظر کامران ميرزا نائب السلطنه، وزير جنگ و پسر ناصرالدين شاه مشغول خدمت گرديد. در سال 1299ق، به درجه سرهنگى رسيد و رياست افواج کرمان به عهده او واگذار شد و او بعد از مدتى به تهران بازگشت.
وى در جوانى به کمک پدر توانست قناتى را براى تهران حفر کند که به قنات فرمانفرما معروف شد و چون پدرش، فيروز ميرزا، به فرمانفرما ملقب شد، شاه لقب نصرتالدوله را به عبدالحسين ميرزا اعطا کرد. وى در سال 1301ق، به منصب سرتيپى نائل گرديد و سال بعد عازم آذربايجان شد و به نام نصرتالدوله در آن ايالت، معروف گرديد.
عبدالحسين ميرزا در تبريز به دستگاه مظفرالدين ميرزا وليعهد پيوست و در خدمت امير نظام حسنعلى خان گروسى وارد شد و به رياست قراسوران (ژاندارمرى) آذربايجان منصوب گرديد. در سال 1303ق، فيروز ميرزا فرمانفرما، در تهران در گذشت. عبدالحسين ميرزا براى تشريفات عزادارى از تبريز به تهران آمد و بعد از انجام مراسم با نامه‌اى که از طرف امير نظام از تبريز براى او فرستاد شد، دوباره به تبريز بازگشت و به کار سابق خود مشغول شد. در همين ايام با دختر وليعهد، مظفرالدين ميرزا نيز ازدواج کرد و از اين پس، در کسوت صندوق‌دارى وليعهد انجام وظيفه کرد.
عبدالحسين ميرزا، در سال 1309ق به جاى برادر خويش، حاکم کرمان شد و در اين زمان، او ملقب به فرمانفرما که به معناى حاکم و قدرت مطلق يک منطقه مى‌باشد، نائل شد.
از آنجايى که او سال‌ها در تبريز زندگى کرده بود، برایش سخت بود که در کرمان زندگى کند، ولى کم‌کم با اين منطقه و مردمان خون‌گرم آنجا خو گرفت. او در اين ايام، ديوان اشعار ميرزا آقا خان کرمانى، از آزادى‌خواهان ضد حکومت قاجار را که در زندان بود، چاپ کرد و به خانواده او نيز بسيار التفات نمود. حکومت اول او در کرمان، تا سال 1311ق، طول کشيد و در اين زمان، مظفرالدين ميرزاى وليعهد، او را به فرماندهى قشون آذربايجان منصوب کرد و حکومت خوى و اروميه را نيز به او محول نمود. او هفت سال در اين مناطق به حکومت پرداخت تا اينکه به خاطر آشوب در کردستان، او را حاکم کردستان و ساوجبلاغ و صاين‌قلعه نمودند، ولى چون در اواخر سال 1312ق، در کرمان آشوب و درگيرى به وجود آمد، براى بار دوم او را حاکم کرمان کردند.
عبدالحسين ميرزا، از کردستان روانه تهران شد و به حضور شاه رسيد و از آنجا راهى کرمان شد و تا سال 1314ق، در آنجا ماند. در اين سال بر حسب صلاحديد ميرزا على‌اصغر خان امين السلطان، صدراعظم، او را از کرمان به حکومت تهران منصوب کردند و حکومت کرمان نيز همچنان تحت نظر او باقى ماند.
پس از عزل امين السلطان از مقام صدارت و به صدارت رسيدن ميرزا على خان امين‌الدوله در سال 1314ق، فرمانفرما به سمت وزارت جنگ منصوب شد و يک سال بعد، از اين مقام معزول و به خاطر کارشکنى اطرافيان شاه، به عراق تبعيد شد و در صدارت عين‌الدوله به تهران بازگشت.
او بعد از تبعيد، در اولين کابينه بعد از مشروطيت، وزير دادگسترى شد و در اواسط همين سال (1325ق)، به استاندارى آذربايجان منصوب گرديد و در آنجا درگيرى‌هايى نيز با دولت عثمانى داشت. پس از فتح تهران در سال 1327ق، در هيئت دولتى که بى‌نخست‌وزير بود، فرمانفرما وزارت دادگسترى را بر عهده داشت و در کابينه مستوفى الممالک، در سال 1328ق، وزير جنگ بود و در کابينه عين‌الدوله، وزير کشور بود. وى در کابينه وثوق‌الدوله، والى فارس شد.
وفات
سرانجام، فرمانفرما بعد از پنجاه سال حضور در صحنه سياسى ايران و درک دوران پنج شاه و رنج سال‌ها تبعيد و معاصر بودن با دو انقلاب بزرگ و ديدن انقراض سلسله خاندانش، در سال 1318ش، بعد از آنکه فرزند ارشد خويش را در راه سياست از دست داد، در سن 82 سالگى، در تهران درگذشت و در شهر رى، در کنار حرم حضرت عبدالعظيم به خاک سپرده شد.
آثار
کتاب «مسافرت‌نامه کرمان و بلوچستان»، اثر آن مرحوم است.
منابع مقاله
مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی