طبقات النحويين و اللغويين

طبقات النحويين و اللغويين
پدیدآوران	زبیدی، محمد بن‌ حسن‌ (نويسنده) ابراهیم، محمد ابوالفضل (محقق)
ناشر	دار المعارف
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1984م
چاپ	2
شابک	‎977-02-0937-6
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ز2ط2 6063 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

طبقات النحویین و اللغویین یا «طبقات اللغویین و النحاة» یا «طبقات الزبیدی» تألیف ابوبکر محمد بن حسن زبیدی (316- 379ق)، لغت‌شناس و نحوی مشهور اندلسی، در شرح‌حال علمای نحو و لغت از ابتدا تا زمان نویسنده است.

در قرن چهارم دو کتاب نادر توسط دو نویسنده بزرگ تألیف شد: یکی در مشرق با نام «مراتب النحویین» نوشته ابو طیب و دیگری این کتاب زبیدی است.‏ طبقات زبیدی کتاب مرجعی است شامل شرح‌حال 294 تن از نحویان و لغویان مشرق و اندلس که با شرح‌حال ابوالاسود دؤلی آغاز می‌شود و با شرح‌حال محمد بن یحیی رباحی، استاد زبیدی، پایان می‌یابد. زبیدی این شرح‌حال‌ها را بر اساس زمان (قرن چهارم)، سرزمین، و رتبه علمی افراد طبقه‌بندی کرده و نخست شرح‌حال نحویان بصری را در ده طبقه و پس از آن، نحویان کوفی را در شش طبقه ذکر کرده است. او تصریح می‌کند که مستنصربالله دستور تألیف این کتاب را داده است. زبیدی با تألیف این کتاب، اصولی برای شناخت مکتب‌های نحوی و لغوی بنیان نهاد. برتری کتاب زبیدی در مقایسه با دیگر مصنفات در این موضوع، تقسیم‌بندی‌های دقیق، تفصیل و وجود بسیاری از مسائل لغوی در آن است.‏ او نحویون و لغویون را از هم جدا کرده است. از جهت دیگر بصریون را به تنهایی، سپس کوفیون، سپس مصریون، قرویون و علمای اندلس و برای هر یک اساتید، شاگردان، آثاری که تألیف کرده یا اخباری که نقل کرده و تولد و وفاتشان را ذکر کرده است.‏

طبقات زبیدی مقبول علمای قدیم بود. بر آن ذیل نوشتند و حتی به‌صورت خلاصه درآمد. همچنین جزو منابع استفاده شده در نگارش کتاب‌های مهمی «چون انباه الرواة علی انباه النحاة» قفطی و «بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة» سیوطی بود.‏

زبیدی در نگارش کتاب از دو منبع اصلی استفاده کرده است: اول نقل‌های شفاهی از اساتید خود در اندلس و به‌ویژه آنچه از ابوعلی قالی نقل کرده است. دوم آنچه از کتبی مانند الاغانی اسحاق بن ابراهیم موصلی و طبقات الشعراء ابن سلام و القراءات ابوحاتم نقل کرده است.‏

فهرست طبقات نحویین و لغویین به تفکیک بصریون، کوفیون، مصریون، قرویون و اندلسیون و فهرست اعلام، فرق، جماعات و قبایل، جای‌ها، اشعار و مصرع‌ها، رجزها، شعرا و رجزسراها، کتاب‌ها و منابع در پایان کتاب آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق و متن کتاب.
2. مساح، رضوان، دانشنامه جهان اسلام، جلد 21، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1395.