صحيفة علي بن أبي‌طلحة عن ابن عباس في التفسير القرآن الكريم

‏صحيفة علي بن أبي طلحة عن ابن عباس في التفسير القرآن الكريم
پدیدآوران	ابن عباس، عبدالله بن عباس (نويسنده) رجال، راشد عبدالمنعم (محقق) ابن ابی‌طلحه هاشمی، علی (راوي)
ناشر	مکتبة السنة
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	مجلد1: 1991م , 1411ق,
موضوع	تفاسير - قرن 1ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏93‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ص‎‏3 ‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

صحيفة علي بن أبي طلحة عن ابن عباس في التفسير القرآن الكريم، گردآوری روایات تفسیری ابن عباس (متوفی 68ق) از طریق علی بن ابی‌طلحه می‌باشد که توسط راشد عبدالمنعم رجال، تحقیق شده است.

کتاب به زبان عربی نوشته شده و تحقیق و انتشار آن در دوران معاصر صورت گرفته است.

احمد بن حنبل (متوفی 241ق) درباره این کتاب گفته است: «در مصر صحیفه‌ای است در تفسیر که علی بن ابی‌طلحه آن را روایت کرده و اگر کسی به خاطر آن به مصر سفر کند، کار زیادی نکرده است».

ساختار

کتاب با مقدمه مفصلی از نویسنده آغاز شده و مطالب دربردارنده تفسیر بسیاری از سوره‌های قرآن است.

گزارش محتوا

در مقدمه، ابتدا به زندگانی علی بن ابی طلحه و دوران حیات وی پرداخته شده و سپس اقوال علما پیرامون جرح و تعدیل او بررسی شده است. در ادامه، به بحث از طرق روایت از ابن عباس، آراء علما معاصر در طریق علی بن ابی طلحه از ابن عباس، تفسیر «تنویر المقباس» منسوب به ابن عباس، اسانید متصل به علی بن ابی طلحه و خصوصیات اثر حاضر، پرداخته شده است. از جمله اسانید متصل به ابی طلحه، عبارتند از: سند بلاذری (احمد بن یحیی) (متوفی 279ق)، اسانید طبری، سید ابوجعفر نحاس (338ق)، اسانید ابوبکر محمد بن حسین آجری (متوفی 360ق)، سند طبرانی (متوفی 360ق)، سند ابوالقاسم بن یوسف سهمی (متوفی 427ق) و....

ابن عباس از نامدارترین مفسران صدر اسلام و شاگرد سترگ حضرت علی(ع) می‌باشد؛ اما متأسفانه این شهرت و عظمت مقام، پس از به قدرت رسیدن بنی‌عباس، تفسیر وی را دچار اختلال کرد. احادیث منقول از وی، به تردید مبتلا گشت؛ زیرا هر کس که در پی آن بود تا سخن نادرست خویش را تثبیت کند، به ابن عباس نسبت می‌داد. روایاتی از ابن عباس در تفاسیر وارد شده که با هم متناقضند و نمی‌تواند همه آن‌ها، از وی باشد. حجم طرق روایی تفسیر به ابن عباس به بیش از چهارده راوی رسیده که طریق سندی تنویر المقباس فیروزآبادی از ضعیف‌ترین طرق است و شاید قابل‌اعتمادترین طریق، طریق علی بن ابی طلحه در اثر حاضر می‌باشد که پدرش از موالیان عباس و از علاقه‌مندان به اهل‌بیت(ع) و معروف به ضد اموی بوده است. ویژگی تفسیر ابن عباس، اجتهادی بودن و مسلط بودن مفسر به ادبیات، لغت، شعر و اقوال صحابه پیامبر(ص) است.

آنچه باعث اهمیت کتاب حاضر می‌شود، آن است که شاید بتوان گفت نخستین کتابی که درباره وجوه قرآن نوشته شده و اکنون در دسترس ماست، همین اثر است. البته ابن جوزی وقتی درباره کتاب‌هایی که راجع به وجوه قرآن نوشته شده سخن می‌گوید، از دو کتاب نام می‌برد که با استفاده از ابن عباس، نوشته شده، یکی از عکرمه و دیگری از نویسنده این اثر که هر دو از ابن عباس نقل می‌کنند. می‌دانیم که عکرمه شاگرد بلاواسطه ابن عباس و علی بن ابی طلحه، شاگرد مجاهد و سعید بن جبیر بود و آن‌ها شاگردان ابن عباس بودند و ازآنجاکه کتاب عکرمه در وجوه قرآن در دست نیست، کتاب علی بن ابی طلحه را می‌توان نخستین کتاب موجود در این زمینه دانست. این کتاب در میان قدما، اهمیت ویژه‌ای داشته است.

بخاری نیز بسیاری از مطالب آن را در بخش تفسیری صحیح خود نقل کرده، چنان‌که طبری نیز در تفسیر خود از آن نقل نموده است. بعضی گمان کرده‌اند که تمام صحیفه را بخاری در صحیح خود آورده ولی طبق تحقیق فؤاد عبدالباقی چنین نیست، بلکه او قسمت‌هایی از آن را آورده است.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب و منابع و مصادر مورد استفاده گردآورنده، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون برخی از کلمات و عبارات متن، داده شده است.

ضوابطی که محقق کتاب، خود را بدان ملزم ساخته، عبارتند از:

1. تقدیم آثار مسند بر غیر مسند؛
2. اشاره به اختلافات موجود بین روایات در پاورقی‌ها؛
3. تخریج تام و کامل تمام مصادر و رعایت ترتیب تاریخی آن‌ها.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. جعفری، یعقوب، «ضرورت شناخت وجوه و نظایر در ترجمه قرآن کریم»، پایگاه مجلات تخصصی نور، نشریه: ترجمان وحی، اسفند 1377- شماره 4 (13 صفحه- از 9 تا 21).
3. خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، انتشارات دوستان و ناهید، چاپ اول، 1377ش