طباطبایی، سید محمد بن علی

طباطبایی، محمد بن علی

نام	طباطبایی، محمد بن علی
نام‌های دیگر	آی‍ت‌ال‍ل‍ه‌ م‍ج‍اه‍د م‍ج‍اه‍د، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍ل‍ی‌ طباطبائی، سید محمد بن علی
نام پدر	علی
متولد	۱۱۸۰ق
محل تولد	کربلا
رحلت	1205 ش یا 1242 ق یا 1826 م، قزوین
اساتید	صاحب ریاض • علامه بحرالعلوم
برخی آثار	‏مفاتیح الاصول ‏المناهل
کد مؤلف	AUTHORCODE00218AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، طباطبایی (ابهام‌ زدایی) را ببینید.

سید محمد طباطبایی (۱۲۴۲-۱۱۸۰ ق)، معروف به مجاهد، از شاگردان علامه بحرالعلوم و استاد شیخ انصارى است. وی در زمان خود علیه استعمار روسیه فتوای جهاد صادر کرد و به همین خاطر به «سید محمد مجاهد» معروف شد. کتاب مفاتیح الاصول‌ از آثار مهم اوست.

ولادت

سید محمد مجاهد بن سید على بن محمد على بن ابى المعالى حسنى طباطبایى در سال 1180 هجرى قمرى در کربلاى معلى متولد شد.

خاندان

از نظر نسب خانوادگى، هم پدر و هم مادرش از خاندان علم و تقوا هستند. مادرش آمنه بیگم (1160 - 1243 قمرى)، دختر آقا محمدباقربن محمد اکمل، معروف به وحید بهبهانى است. او زنى عالمه و با فضیلت بوده که صاحب مستدرکات أعیان الشیعة دربارۀ او مى‌گوید: «من أفقه نساء عصره، متکلمة واعظة أصولیة محققة محدثة جلیلة»

این بانوى بزرگوار با پسر عمه‌اش سید على طباطبایى (متوفاى 1231 قمرى) ازدواج کرد و حاصل این ازدواج دو پسر به نامهاى سید محمد و سید مهدى بود.

پدرش سید على صاحب الریاض، از اعاظم فقهاى عصر خود است. او استاد بزرگانى همچون صاحب مفتاح الکرامة، جواد بن محمدحسینى عاملى، صاحب مقابیس و صاحب مطالع است.

در أعیان الشیعة دربارۀ او اینطور آمده است: «هو المحقق المؤسس الذی ملاء الدنیا ذکره و عم العالم فضله، تخرج علیه علماء أعلام و فقهاء عظام صاروا من أکابر المراجع فی الإسلام.»

سید على صاحب الریاض از اجلاء شاگردان آقا محمدباقر، وحید بهبهانى است.

سید محمد مجاهد با تنها دختر سید محمد مهدى بحر العلوم (متوفاى 1208 یا 1212 قمرى) ازدواج کرد و از آن دو، سه فرزند به نامهاى سید حسین، سید حسن و سید جعفر باقى ماند. سید حسین بزرگترین فرزند آنان است و در أعیان الشیعة دربارۀ او اینطور آمده است: «کان فاضلاً عالماً مجتهداً بصیراً بالقواعد الأصولیّة»

در مورد سید حسن نیز، چنین آمده است: «کان عالماً فاضلاً مجتهداً بصیراً قاضیاً رئیساً فی الحائر على مشرفه السلام».

بزرگان در این خاندان

خاندان سید محمد مجاهد خاندان علم و فضیلت و تقوا هستند که بعضى از آنان را در اینجا ذکر مى‌کنیم:

1. سید محمداسماعیل بن محمدباقروحید بهبهانى، دایى صاحب ترجمه که در أعیان الشیعة به عالم فاضل تعبیر شده و به نقل از نجوم السماء آمده: «العالم الفاضل الکامل النبیل المقدس الزاهد الصالح الجلیل.»
2. سید ابوالقاسم بن سید حسن بن سید محمد (متوفاى 1309 قمرى): «فقیه أصولی من تلامذة الشیخ الأنصاری»
3. فرزند او سید محمدباقربن ابوالقاسم (متوفاى 1331 قمرى): «کان عالماً فاضلاً جلیلاً نبیلاً»
4. نوۀ او، سید محمد صادق بن سید محمدباقربن ابوالقاسم (متوفاى 1337 قمرى): «قام مقام أبیه بعد وفاته» و داراى تألیفات زیاد است. (أعیان الشیعة ج 9 ص 367</ref>
5. سید على نقى، فرزند دیگر سید حسن بن سید محمد (متوفاى 1289 قمرى): «کان عالماً فاضلاً محققاً مدققاً»
6. فرزند او سید جعفر بن على نقى بن سید حسن (متوفاى 1321 قمرى): «کان عالماً فاضلاً رئیساً فقیهاً»
7. سید زین‌العابدین بن سید حسن بن سید محمد (متوفاى 1292 قمرى): «عالم فاضل فقیه متبحر أصولی زاهد عابد ناسک»
8. سید جواد بن حسین حسینى تبریزى (متوفاى 1278 قمرى)، داماد سید محمد مجاهد و فرزندان او سید على، سید اسماعیل، سید على نقى، سید تقى و سید محمد که همه از علماى اعلام بوده‌اند.
9. سید صالح بن حسن بن یوسف موسوى (متوفاى 1303 قمرى)، معروف به داماد که پدرش داماد سید على صاحب ریاض بوده: «عالم فاضل جلیل فقیه محقق»

تحصیلات

سید محمد مجاهد نزد پدر بزرگوارش صاحب ریاض و علامۀ بحر العلوم تلمذ نمود و با تلاش پیگیرى که در اصول و فقه داشت، به سرعت به مقامات علمى دست یافت، به حدى که پدرش او را اعلم تشخیص داده و دیگر فتوا نداد و به این علت، سید محمد از کربلا به اصفهان مهاجرت کرد.

در کتاب فوائد رضویه، علت مهاجرت ایشان را استیلاء جماعتى از وهابیون بر حائر حسینى و کشتار اهالى آن منطقه دانسته است.

مدت اقامت سید محمد در اصفهان سیزده سال بوده است و در این مدت علماى آن منطقه در مجلس درس او حاضر مى‌شدند و ایشان مرجع علمى فقه و اصول بوده و کتاب مفاتیح الأصول و سایر تألیفاتش را در آنجا نوشته است.

زعامت و مرجعیت

سید محمد پس از ارتحال پدر بزرگوارش در سال 1231 قمرى، به کربلا هجرت نموده و مقام افتا و قضاوت و زعامت در دین و دنیاى مردم را به عهده مى‌گیرد.

او مرجع عرب و عجم در زمان خود بوده و ریاست شیعیان را در این عصر به عهده داشته است تا اینکه به علت حملۀ وهابیون، به کاظمین مهاجرت مى‌کند و این شهر محل امنى براى شیعیان مى‌گردد.

از بزرگوارانى که هم دورۀ ایشان بوده میرزا محمد بن حسین رضوى (متوفاى 1266 قمرى) است که با ایشان در درس سید على صاحب الریاض شرکت مى‌کرده‌اند و بین آنها مناظراتى در مسائل حجیت شهرت، که سید محمد نوشته و او شرح زده است، وجود داشته، که بر صاحب مناهل اعتراضاتى داشته و در زمان خود، ریاست عامه و مرجعیت عمومى را پیدا کرده است.

جنگ با روسیه

فتحعلى شاه قاجار در اواخر عمر شریف ایشان از او مى‌خواهد که به عنوان تیمن و تبرک و استفاده از محضر روحانى آن عالم جلیل القدر، در جنگ با روسها که مناطقى از خاک ایران را تصرف کرده بودند شرکت کند. در آن زمان مردم آنچنان به سید محمد اعتقاد داشتند که نقل شده وقتى در حوض مسجد شاه قزوین وضو گرفت، اهالى آن شهر به عنوان تبرک و شفا آب آن حوض را به خانه‌هایشان بردند.

در این جنگ، علاوه بر ایشان علماى بزرگى همچون محقق نراقى (متوفاى 1245 قمرى) شرکت داشتند.

از دیگر روحانیونى که در این جنگ حضور داشتند مى‌توان به: سید ابراهیم نواب یزدى بن سید عبدالفتاح بن سلطان العلماء صاحب حاشیه بر معالم، حاج ملا محمد صالح برغانى قزوینى، شیخ ملا صفر على لاهیجانى (متوفاى 1275 قمرى)، شیخ میرزا ضیاءالدین بن اسد اللّه بروجردى (متوفاى 1300 قمرى)، شیخ میرزا داود بن شیخ اسد اللّه بروجردى (متوفاى 1298 قمرى) و شیخ محمدحسین بن معصوم بروجردى (متوفاى 1280 قمرى) اشاره کرد.

متأسفانه در این جنگ نیروهاى ایران به اهداف خود نرسیدند و شکست خوردند و همین موجب شد که اعتقاد و خلوصى که مردم نسبت به سید محمد مجاهد داشتند سست شود و علت شکست را اهلیت نداشتن ایشان براى حضور در جنگ و یا خالص نبودن نیت ایشان یا مستجاب نشدن دعاى ایشان براى پیروزى در جنگ به حساب آورند.

فتح على شاه نیز پس از این شکست به او بى‌اعتنایى کرد و با او برخورد بدى داشت. محمل شریف ایشان را سنگباران کردند و با عبارتهاى زشت به او ناسزا گفتند و نهایتا سید محمد با دلى پر درد از سخنان و اعمال ناشایستى که از آن جماعت دید بیمار شد و پس از مدتى کوتاه در قزوین وفات یافت.

گفتار بزرگان

1. السید فوائد الرضویّة: «السید الأجل الأعظم الأکرم الأفخم البحر الزاخر و السحاب الماطر الفائق على الأوائل و الأواخر، صاحب التحقیقات الرشیفة و التألیفات الأنیفة کالمفاتیح و المناهل و غیرهما، نوراللّه روضته و أعلى فی الفردوس منزلته».
2. تکملة أمل الآمل: «علامة العلماء الأعلام و سید الفقهاء العظام و أعلم أهل العلم بالأصول و الکلام».به نقل از تکملة أمل الآمل)
3. الروضة البهیّة: «کان مفتیاً و حاکماً و قاضیاً و رئیساً فی‌الدین و الدنیا و مرجعاً للعرب و العجم، انتهت الریاسة الإمامیة فی عصره».
4. أعیان الشیعة:

«المرجع فی علمی الأصول و الفقه لکل علمائنا و صنف فیها مفاتیح الأصول و غیره حتى توفی والده فرجع إلى کربلاء، فکان المرجع العام لکلّ الإمامیة فی أطراف الدنیا»

اساتید

1. علامۀ بحرالعلوم، سید محمد مهدى بن سید مرتضى (متوفاى 1212 قمرى)
2. پدرش سید على مجاهد، صاحب الریاض

شاگردان

او داراى شاگردان مشهورى نظیر شیخ اعظم مرتضى انصارى (متوفاى 1281 قمرى) بوده که مدت چهار سال از محضر پر فیض این عالم ربانى استفاده کرده است. از دیگر شاگردان او شیخ محمد شریف بن حسنعلى مازندرانى، مشهور به شریف العلما (متوفاى 1245 قمرى) است.

دیگر شاگردان ایشان عبارتند از:

1. شيخ ميرزا داود بن شيخ اسد اللّه بروجردى (متوفاى 1298 قمرى)
2. شيخ محمدحسین بن معصوم بروجردى (متوفاى 1280 قمرى)
3. شيخ احمد بن على مختارى گلپايگانى
4. آقا احمد بن آقا محمد على بن آقا محمدباقروحيد بهبهانى حائرى کرمانشاهى (متوفاى 1243 قمرى)
5. ميرزا حسين لاهيجى نجفى (متوفاى 1306 قمرى)
6. سيد حسين بن سيد محمد مجاهد طباطبايى
7. ملا حسين واعظ تسترى
8. صفر على لاهيجى
9. شيخ غلام رضا بن محمد على آرانى كاشانى
10. ميرزا محمدحسن بن محمد معصوم رضوى مشهدى، معروف به حاجى مجتهد (متوفاى 1278 قمرى)
11. سيد محمد شفيع جابلقى (متوفاى 1280 قمرى)
12. حاج ملا محمد صالح برغانى قزوينى
13. سيد محمدتقى قزوينى
14. شيخ عبدالحسين بن شيخ ملا على برغانى قزوينى
15. ميرزا ابوالحسن بن حسين بن تقى تنكابنى، مشهور به گيلانى
16. شيخ ملا صفر على لاهيجانى قزوينى (متوفاى 1275 قمرى)
17. شيخ ميرزا ضياءالدين بن شيخ اسد اللّه بروجردى (متوفاى 1300 قمرى)

وفات

مرقد سید محمد مجاهد در کربلای معلاء

آیت‌الله سید محمد مجاهد پس از مراجعت از جنگ با روس، در حالى که از سخنان و اعمال ناشایست مردم دلى پر درد داشت، بیمار شد و پس از مدتى کوتاه در قزوین وفات یافت.

وفات ایشان در 13 جمادی‌الثانی 1242ق بود و بدن مطهر ایشان را به کربلاى معلى منتقل و دفن کردند. قبر آن بزرگوار مشهور و داراى گنبد بزرگى در بین الحرمین بوده و محل زیارت مردم است.

آثار

1. مفاتيح الأصول
2. الوسائل في الأصول
3. مناهل الأحكام
4. إصلاح العمل
5. عمدة المقال في تحقيق أحوال الرجال
6. رسالة حجية الظن
7. المصابيح في شرح المفاتيح للكاشاني
8. جامع العبائر
9. كتاب في الأغلاط المشهورة
10. المصباح الباهر في رد اليادري و إثبات نبوة نبينا الطاهر
11. رسالة في الاستصحاب
12. الجهاديّة
13. حاشيه بر معالم
14. رسالة في حجّية الشهرة

وابسته‌ها

المناهل

مفاتیح الأصول