شفاء الغليل فيما في كلام العرب من الدخيل
شفاء الغليل فيما في كلام العرب من الدخيل، به زبان عربى، اثر شهاب‌الدين، أحمد بن محمد بن عمر الخفاجى(م 1069)، مى‌باشد كه در آن، واژه‌ها و كلماتى كه از زبان‌هاى ديگر وارد ادبيات و زبان عربى شده (و در اصطلاح به آنها دخيل گفته مى‌شود) و در بين مردم رواج پيدا نموده است، گردآورى شده است.
| شفاء الغليل فيما في کلام العرب من الدخيل | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کشاش، محمد (مقدمه‌نویس و مصحح) خفاجی، احمد بن محمد (نویسنده) |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1418 ق یا 1998 م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب، در يك جلد تنظيم شده و كلمات دخيل با نگاه به حروف آغازين آنها، به ترتيب حروف الفبا مرتب شده‌اند.
گزارش محتوا
مؤلف، در ذيل هر يك از كلمات دخيل توضيحات ارزش‌مندى را ذكر نموده است؛ به‌عنوان نمونه:
- در مورد كلمه «بُخت نُصَّر» مى‌فرمايد: نون، مضموم است و صاد، مفتوح و مشدد؛ ساكن كردن آن، تنها در شعر جايز است. «بخت نصر»، نام شخصى است كه بيت‌المقدس و شامات را ويران نمود و قوم يهود را از آن ديار آواره كرد و عده زيادى از آنها را به قتل رساند. اين اسم، معرب و مركب است، مانند«حَضرموت» و ««بعلبك». لازم به يادآورى است كه «نُصَّر» مانند«بُقَّم» با تشديد عين الفعل تلفظ مى‌شود... و در كتاب «المقتضب» ابن سيد، چنين آمده است:
- «بُخت» معرب بوخت بوده و به معنى پسر و «نصر» اسم بتى است كه آن پسر، در نزد آن يافت شده است و چون پدرى از براى وى شناخته نشده، به اين اسم ناميده شده است.
- در مورد كلمه «تُرنجان»، مى‌فرمايد: نام يك گونه خاص از ريحان است. اين لفظ، عامى و مولد(جديد) است. ريحان در لغت به هر گياه خوش‌بويى گفته مى‌شود و...
- در مورد كلمه «خرشف» مى‌گويد: نوع خاصى از كاهوى بيابانى بوده و مفرد آن، «خَرشفة» است. به اين نوع كاهو، «خس الكلب» نيز گفته مى‌شود كه در كناره‌هاى نهرها و رودخانه‌ها مى‌رويد. بر روى برگ‌هاى آن خار وجود دارد و رنگ آن، به زرد متمايل مى‌باشد...
ويژگى كتاب
قبل از كتاب «شفاء الغليل»، كتاب‌هاى متعددى همچون «المُعرِب» ابومنصور جواليقى، «المُزهِر» سيوطى و «ادب الكاتب» ابن قتيبه، موضوع خود را به گردآورى كلمات دخيل اختصاص داده‌اند، ولى نویسنده اين كتاب، علاوه بر ادامه راه مؤلفين قبل از خود، لهجه‌هاى محلى هر يك از مناطق و شهرهاى گوناگون را نيز در كتاب آورده است؛ بدين‌سان مطالعه اين كتاب، فوايد زير را در بر دارد:
- شناختن ملل مختلفى كه در آن زمان با كشور مصر روابط تجارى و سياسى داشته و يا با آن كشور به كارزار و جنگ پرداخته‌اند؛
- آگاهى از مشاغل، حرفه‌ها و كسب و كار روزمره مردم آن دوره؛
- اطلاع يافتن از رسم و رسوم اجتماعى و حكايات و داستان‌هاى رايج بين مردم.
وضعيت كتاب
كتاب، توسط دكتر محمد كشاش تصحيح شده است.
فهرست‌هاى زير در آخر كتاب ذكر شده است:
- فهرست مصادر و مراجع؛
- فهرست آيات قرآنى؛
- فهرست احاديث نبوى؛
- فهرست آثار صحابه و خلفاء؛
- فهرست اشعار؛
- فهرست ارجاز (رجزها)؛
- فهرست انصاف ابيات(نيم‌بيت‌ها)؛
- فهرست منظومه‌هاى ديگر؛
- فهرست امثال؛
- فهرست كتبى كه در متن آورده شده است؛
- فهرست لغات و لهجه‌هاى شهرها و گروه‌هاى مختلف؛
- فهرست مواد لغوى؛
- فهرست محتويات.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.