شد الأثواب في سد الأبواب

شد الأثواب في سد الأبواب، نوشته محدّث، ادیب، مورّخ، مفسّر، فقیه و نویسنده فعال شافعی قرن نهم و دهم قمری، جلال‌الدین عبدالرحمن سیوطی (849-911ق)، به بررسی روایت و واقعه معروف «بستن همه درهای مسجد نبوی جز یکی» می‌پردازد و آن را متواتر و صحیح می‌داند، ولی مستثنی را به دو صورت، نقل و هر دو را تأیید می‌کند:

1. درباره «خوخه» (دریچه) ابوبکر است؛
2. درباره «باب» (دروازه) امام علی(ع) است. همچنین سیوطی به‌مناسبت بحث از این موضوع، چند مسئله شرعی درباره «گشودن در به مساجد» را نیز بررسی کرده است.

شد الأثواب في سد الأبواب
پدیدآوران	سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده) لحام، سعید محمد (محقق و شارح)
ناشر	عالم الکتب
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1417ق - 1996م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

یادآوری

روشن است که این بحث، اختلافی است و دانشوران اسلامی از جنبه‌های گوناگون (روایی، کلامی و تاریخی و...) آن را بررسی کرده‌اند و دیدگاه پیروان مکتب خلفا، جدا از نظر پیروان مکتب اهل‌بیت(ع) است و هدف از کتاب‌شناسی و معرفی اجمالی حاضر، فقط گزارش دیدگاه این نویسنده شافعی است و به معنای تأیید آن نیست. برای نقد دیدگاه مکتب خلفا (و از جمله رأی جلال‌الدین سیوطی) شایسته است به آثار علمی اندیشوران مکتب اهل‌بیت(ع) مراجعه شود؛ به عنوان نمونه:

1. ظاهرة الاستقلاب في النص النبوي و التاريخي: حديث سد الأبواب أنموذجاً، نوشته سید نبیل حسنی.
2. حديث سد الأبواب، از آثار سید علی حسینی میلانی.
3. نگاهی به حدیث سد الأبواب، ترجمه فارسی کتاب قبلی.

هدف و روش

• هرچند جلال‌الدین سیوطی برای کتاب‌هایش مقدمه می‌نویسد، ولی متأسفانه در این اثر بدون هیچ مقدمه‌ای وارد بحث اصلی شده است و در نتیجه، اهداف و چگونگی‌های پیدایش این کتاب، به‌صورت دقیق مشخص نیست.
• محقق کتاب، سعید محمد لحام، برای کتاب حاضر نیز هیچ مقدمه‌ای ننوشته است و فقط پاورقی‌هایی توضیحی و استنادی بر آن افزوده است.

ساختار و محتوا

این کتاب، از 6 فصل به‌ترتیب ذیل تشکیل شده است:

1. روایات بستن درها و استثنا کردن در ابوبکر.
2. روایات بستن درها و استثنا کردن در امام علی(ع).
3. جمع کردن بین دو داستان.
4. ادله ممنوعیت گشودن در به مسجد (بحث فقهی).
5. ردّ بر کسی که «گشودن در به مسجد» را جایز شمارد (بحث فقهی).
6. بررسی تعمیم این مسئله نسبت به سایر مساجد.

خاتمه: توسعه مسجد نبوی در طول تاریخ اسلام و مسئله‌ای فقهی در این زمینه.

نمونه مباحث

• نویسنده، نخست روایت سد الابواب را با سند و چند طریق بر طبق رأی مکتب خلفا، از جمله با این عبارت «... سدّوا عني كلّ خوخة في هذا المسجد غير خوخة أبي‌بكر»، نقل و تأیید می‌کند و آنگاه این روایت را بر طبق نظر مکتب اهل‌بیت(ع) و با سند و با چند طریق به این صورت: «و سدّوا هذه الأبواب إلّا بابَ علي...» می‌آورد و آن را نیز متواتر و صحیح می‌شمارد و سپس به جمع کردن بین این دو نقل می‌پردازد؛ دانشمندان گفته‌اند: تعارضی بین روایات فصل اول و روایات فصل دوم نیست؛ زیرا آن دو هرکدام داستانی جداگانه دارد:

1. قصه علی(ع) مقدم بود و در مورد بستن درهای بیرون از مسجد و به او اجازه داده شد که در حالت خاصّ (جنابت) عبور و مرور کند.
2. ولی قصه ابوبکر، متأخر و در هنگام آخرین بیماری پیامبر(ص) بود که به وفات ایشان انجامید و مربوط به پنجره‌هایی می‌شد که مردم به ‌قصد قربت قرار داده بودند تا از آنجا بتوانند به مسجد بنگرند و اطلاع یابند... و حافظ ابن حجر گفته است:... قصه «خوخه» (پنجره) در روایت سد ابواب، بر خلافت ابوبکر دلالت می‌کند؛ زیرا خلیفه بیشتر از دیگران به مسجد نیاز دارد.

• نسایی با سند صحیح از ابن عمر نقل کرده که در مورد علی(ع) گفت: جایگاهش را در نزد پیامبر(ص) از اینجا دریابید که رسول خدا(ص)، درهای ما را در مسجد، بست، ولی دروازه او را باقی گذاشت.

منابع مقاله

متن کتاب.