شافعی، محمد بن عبدالله
| نام | شافعی، محمد بن عبدالله |
|---|---|
| نام‌های دیگر | محمد بن عبدالله بن ابراهيم الشافعي |
| نام پدر | عبدالله |
| متولد | 260ق |
| محل تولد | شهر جَبُّل (شهری در کنار دجله میان بغداد و واسط یا میان نعمانیه و واسط در جانب شرقی دجله) |
| رحلت | 354ق |
| اساتید |
|
| برخی آثار | الفوائد
تحقيق كتاب الفوائد الشهير بالغيلانيات للحافظ ابي بكر محمد بن عبدالله بن إبراهيم الشافعي (260 -354) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE47899AUTHORCODE |
ابوبکر محمد بن عبدالله شافعی بزاز (260-354ق)، از علما و محدثان بزرگ اهل سنت و از علمای شافعی که به علت پارچه‌فروشی لقب بزاز گرفته و هم به همین علت سفرهای زیادی داشته است. وی را به خاطر شافعی بودنش، ابوبکر شافعی هم خوانده‌اند، همچنین به دلیل زادگاهش، جُبَّلی هم لقب گرفته است. وی از کبار حفاظ آن زمان اخذ حدیث کرد و در علو سند با برخی از اساتید ائمه سته اهل سنت مشارکت دارد.
ولادت
نام کاملش محمد بن عبدالله بن ابراهیم بن عبدویه بن موسی بن بیان ابوبکر شافعی بزاز است. وی در جمادی‌الاول یا جمادی‌الثانی سال 260 هجری در شهر جَبُّل (شهری در کنار دجله میان بغداد و واسط یا میان نعمانیه و واسط در جانب شرقی دجله) به دنیا آمد[۱].
وفات
درباره وفاتش به‌جز صفدی که سال وفاتش را 355ق دانسته، همه مصادر اتفاق دارند که وی در ذیحجه 354 از دنیا رفت. ظاهراً قول جمهور صحیح‌تر باشد زیرا خطیب بغدادی سال وفاتش را از شاگردانش نقل می‌کند.[۲]
سفرها
وی در بغداد سکونت کرد و از بزرگان اساتید و اهل حدیث آنجا حدیث شنید. اولین سماعش در سال 276 بود. ابوبکر بزاز به جهت کارش که خرید و فروش پارچه بود به شهرهای مختلف می‌رفت. وی در طلب حدیث به مصر و شام و الجزیره و دیگر جاها رفت. به دلیل موقعیت شغلی وی که سفرهای زیادی می‌کرد، ذهبی او را با لقب «سفّار» توصیف کرده است. از شهرهایی که در کتابش «الفوائد» به رحلتش به آنجا تصریح کرده، «تنیس» در حدیث 284، «حلب» در حدیث 934، «مصر» در حدیث 713، «الحدیثه» در حدیث شماره 782 و شهر «نوره» در نزدیکی «الانبار» است.[۳]
در اقوال دیگران
تراجم نویسان درباره ابوبکر شافعی اجماع دارند که وی حافظ کبیر و امام جلیل و ثقه ثبت بوده است؛ و او را به کثیرالحدیث، حسن التصنیف و عالی الإسناد یاد کرده‌اند. به‌عنوان نمونه خطیب بغدادی درباره وی می‌نویسد: «کان ثقة ثبتا، کثیر الحدیث، حسن التصنیف، جمع أبوابا و شیوخا و کتب عنه قدیما و حدیثا»، همچنین دارقطنی می‌نویسد: «ثقة مأمون جبل، ما کان فی ذلک الزمان اوثق منه، ما رایت له الا اصولا صحیحه متقنه قد ضبط سماعه فیها احسن الضبط» و نیز درباره وی نوشته: «و هو الثقة المأمون الذی لم یغمز بحال».[۴]
مذهب
ابوبکر، شافعی المذهب بود و به این نسبت شهرت دارد یعنی وی را ابوبکر شافعی می‌خوانند. بلکه همانطور که ذهبی نیز وی را توصیف کرده، وی فقیهی از فقهای شافعی است. وی کتاب‌های شافعی را از فقیه احمد بن خون فرغانی استماع کرد و نوشت.[۵]
خطیب بغدادی درباره وی می‌نویسد: هنگامی‌که در بغداد از ذکر فضائل صحابه منع شده بود و سب سلف آنان در درب مساجد نوشته می‌شد، شافعی در آن‌وقت به املای فضائل آنان در مسجد شهر و در مسجد ویژه خودش واقع در باب الشام می‌پرداخت. وی این کار را از امور حسبه و باعث تقرب و نزدیکی به خدا می‌دانست.[۶]
اساتید
همانطور که گفته شد اولین سماع ابوبکر شافعی در سال 276 بود. وی از کبار حفاظ آن زمان اخذ حدیث کرد و در علو سند با برخی از اساتید ائمه سته اهل سنت مشارکت دارد.
وی اساتید فراوانی دید. برخی از مشاهیر و بزرگان اساتید وی عبارتند از:
- اسماعیل بن اسحاق بن اسماعیل بن حماد بن زید بن درهم، ابواسحاق أزدی بصری بغدادی مالکی؛
- بشر بن موسی بن صالح اسدی، ابوعلی راوی مسند حمیدی؛
- عبدالملک بن محمد بن عبدالله ابوقلابه رقاشی؛
- محمد بن اسماعیل بن یوسف ابواسماعیل سلمی ترمذی؛
- ابراهیم بن عبدالله بن مسلم بن ماعز بن مهاجر، ابومسلم بصری معروف به کجی و کشی؛
- ابراهیم بن اسحاق بن ابراهیم بن بشیر بن عبدالله ابواسحاق حربی؛
- محمد بن بشر بن مطر، ابوبکر وراق؛
- محمد بن احمد بن نضر بن عبدالله بن مصعب، ابوبکر معنی أزدی؛
- محمد بن احمد بن ولید بن محمد بن برد، ابوالولید أنطاکی؛
- محمد بن احمد بن ابوالعوام بن یزید بن دینار ابوبکر ریاحی تمیمی؛
- علی بن حسن بن عبدویه، ابوالحسن خزاز؛
- عبدالله بن احمد بن محمد بن حنبل، ابوعبدالرحمن؛
- عبدالله بن محمد بن عبید بن سفیان ابوبکر بن ابوالدنیا قرشی أموی مولاهم بغدادی؛
- جعفر بن محمد بن شاکر ابومحمد صائغ؛
- اسحاق بن حسن بن میمون بن سعد حربی، ابویعقوب؛
- محمد بن غالب بن حرب، ابوجعفر ضبی تمار معروف به تمتام؛
- موسی بن هارون بن عبدالله بن مروان، ابوعمران بزاز حمال.[۷]
شاگردان
شاگردان ابوبکر شافعی زیادند؛ علت این امر صفاتی در اوست که ذهبی با جمله «طال عمر ابی بکر الشافعی و تفرد بالروایة عنه جماعة و تزاحم علیه الطلبة لإتقانه و علو إسناده» آن‌ها را خلاصه کرده است؛ یعنی وی عمری طولانی داشت، برخی، تنها از وی روایت کرده‌اند، به دلیل اتقان و علو اسنادش جمع زیادی از طلاب در درسش حضور می‌یافتند. از جمله مشهورترین شاگردانش اشخاص زیر را می‌توان یاد کرد:
- ابوطالب محمد بن محمد بن ابراهیم بن غیلان همدانی بزاز؛
- علی بن عمر بن احمد بن مهدی، ابوالحسن دارقطنی؛
- عمر بن احمد بن عثمان بغدادی معروف به ابن شاهین؛
- محمد بن اسحاق بن محمد بن یحیی بن منده؛
- محمد بن عبدالله بن محمد بن حمدویه، ابوعبدالله الحاکم؛
- محمد بن علی بن عمرو بن مبدی اصفهانی حنبلی، ابوسعید نقاش؛
- علی بن محمد بن عبدالله بن بشران بن محمد بن بشر، ابوالحسین اموی معدل؛
- احمد بن موسی بن مردویه، ابوبکر اصفهانی؛
- ابواسحاق، ابراهیم بن محمد بن ابراهیم بن مهران اسفرائینی ملقب به رکن‌الدین؛
- طلحه بن علی بن صقر بن عبدالمجید، ابوالقاسم کتانی؛
- مکی بن علی بن عبدالرزاق، ابوطالب جریری مؤذن؛
- و....[۸]
آثار
- الفوائد؛
- الأسانيد الرباعيات؛
- الفوائد من حديثه انتفاء الحافظ الدار قطني روایة أبي‌بكر محمد بن عمر بن القاسم النرسي عن أبي‌بكر الشافعي؛
- الفوائد المنتقاة؛
- مسند موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسين بن علي ابن أبیطالب؛
- تفسير سفيان الثوري.[۹]
پانویس
منابع مقاله
حلمی کامل اسعد عبدالهادی، الفوائد: الشهير ب الغیلانیات، تألیف محمد بن عبدالله بزاز، با مقدمه ابوعبیده مشهور بن حسن آل سلمان، ج1، دار ابن الجوزی، عربستان، چاپ اول، 1417ق / 1997م.