سفرنامه عتبات عالیات و هند
| سفرنامه عتبات عالیات و هند | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شمس‌العلماء گرکانی، محمدحسین (نویسنده) صفری، علی‌اکبر (محقق) |
| ناشر | دانش حوزه |
| مکان نشر | قم |
| سال نشر | ۱۴۰۲ش |
| شابک | 9ـ77ـ8893ـ964ـ978 |
| کد کنگره | |
سفرنامۀ عتبات عالیات و هند تألیف میرزا محمدحسین شمس‌العلماء گرکانی، مصحح علی‌اکبر صفری؛ شمس‌العلماء در سال 1304 قمری برای تدریس آقاخان سوم، نوۀ آقاخان محلاتی رهبر اسماعیلیه به هند رفت .در این سفر مدت نه‌سال در بمبئی ماند و افزون بر تدریس ادبیات و معارف، به ترویج مبانی فرهنگ تشیع و پاسخ‌دادن به شبهات و نگارش ردیه در دفاع از حقیقت تشیع پرداخت. او تصمیم گرفت پیش از سفر به هند، به زیارت عتبات عالیات برود و از آنجا به بمبئی برود و این سفرنامه گزارش همین سفر است.
ساختار
کتاب در هشت فصل به نگارش درآمده است و در پایان متن سفرنامه آمده است.
گزارش کتاب
زندگی و آثار میرزا محمدحسین قریب گرکانی متخلص به ربانی (1262 ـ 1305ش) از چند جهت شایان توجه است؛ در فقه و اصول از شاگردان میرزای شیرازی و دیگر بزرگان حوزۀ علمیۀ نجف و قم و تهران بوده است و در این‌باره تألیفاتی دارد؛ در شعر و ادبیات فارسی و عربی سرآمد هم‌روزگاران بوده و افزون بر مجموعۀ اشعار، آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشته است؛ در آموزش و پرورش سال‌ها در هند و تهران به تدریس و مدیریت مدارس پرداخته و شاگردان بی‌شماری تربیت کرده است؛ همچنین نگارش برخی از کتاب‌های درسی تألیف اوست؛ در تاریخ وزارت معارف، عدلیه و هنر خوشنویسی نیز نام او به بزرگی یاد می‌شود.
این کتاب متن سفر او به عتبات عالیات و هند است که در مقدمۀ آن به معرفی شخصیت علمی شمس‌العلماء و سفرنامۀ او پرداخته شده است.
شمس‌العلماء در سال 1304 قمری برای تدریس آقاخان سوم، نوۀ آقاخان محلاتی رهبر اسماعیلیه به هند رفت .در این سفر مدت نه‌سال در بمبئی ماند و افزون بر تدریس ادبیات و معارف، به ترویج مبانی فرهنگ تشیع و پاسخ‌دادن به شبهات و نگارش ردیه در دفاع از حقیقت تشیع پرداخت. او تصمیم گرفت پیش از سفر به هند، به زیارت عتبات عالیات برود و از آنجا به بمبئی برود و این سفرنامه گزارش همین سفر است.
نویسنده در این زمان 42 ساله و در شهر همدان اقامت داشت. سرآغاز سفر جمادی‌الثانی 1304 قمری و آخرین گزارش او از بمبئی 22 رمضان همان سال است. با این حساب سفر او 72 روز زمان برده است. وی در این سفرنامه شرح شهرهایی که از آنها گذر می‌کند را آورده است.
کشتی شمس‌العلماء در 21 رمضان در بمبئی لنگر انداخته است و جمعی به پیشواز او آمده و او را به محل اقامت برده‌اند. این شهر برای شهر شهود و شگفتی است؛ از این‌رو بیشترین مطالب این سفرنامه به وصف بمبئی اختصاص یافته است. او مانند همۀ سفرنامه‌نویسان که هند را دیده و از آن نوشته‌اند، مبهوت آداب و رسوم و اماکن رفاهی و صنعتی بمبئی شده است. حیرت او از بت‌پرستی و گاوپرستی، پدیدۀ لوله‌کشی در این شهر، انواع گل‌ها و درختان و میوه‌های بمبئی، میوه‌های گوناگون و ... از برخی ویژگی‌های این سفرنامه است.
آخرین عبارات این سفرنامه، پوشاک هندوهاست که از چشم تیزبین شمس دور نمانده است. انواع کفش‌های گوناگون که برخی از آناه نیم ذرع، تقریباً نیم متر و عمامه‌های رنگارنگ که هر صنف عمامه ویژۀ خود را از یک شکل و جنس بر سر گذاشته‌اند.
نسخۀ دست‌نویس این اثر در مرکز احیای میراث اسلامی قم به شمارۀ 7891 نگهداری می‌شود. این سفرنامه به خط مؤلف، به قلم شکسته نستعلیق و در زمان سفر و منازل گوناگون نوشته شده است.[۱]
پانويس