سرّ العالمین و کشف ما في الدارین
| سرّ العالمین و کشف ما في الدارین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | غزالی، محمد بن محمد (نويسنده) بحیری، ایمن عبد الجابر (محقق) |
| ناشر | دار الآفاق العربية |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 1421ق - 2001م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 977-5727-74- |
| موضوع | عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /غ4س4 282/6 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
سر العالمين و كشف ما في الدارين، نوشته ابوحامد محمد بن محمد غزالی طوسی (450-505ق) در آداب ملک، سیاست و اخلاق است که در 25 مقاله فراهم آمده است و با مقدمه و پژوهش ایمن عبدالجابر بحیری عرضه شده است.
این کتاب را غزالى، در جواب درخواست عده‌اى از ملوک نوشته است که البته خود، ارزش فراوانى براى آن قائل است و حفظ و حراست آن را لازم شمرده است[۱].
سر العالمين، مرحله‌ای از مراحل اندیشه سیاسی نزد دانشمندان مسلمان است که جزء مهمی از یک منظومه سیاسی را در بر داشته و نحوه حکمرانی و شکل‌گیری عصبیت را در فرایند تشکیل نظام سیاسی نمایش می‌دهد؛ بدین‌گونه که هرگاه کسی بر مردم چیره شد و به حکومت دست یافت، بر او است که در میانشان به عدل رفتار کند و به عمران سرزمین و رشد صنعت بکوشد. غزالی در این اثر به مسئله سیاست‌ورزی حاکم، مسئله جانشینی و ترتیب والیان پس از پیامبر(ص)، انجام خدمت‌های دولتی که زندگی مردم را سامان دهد و به چگونگی جذب دل‌های آنان به اطاعت از حکومت از طریق تهذیب نفس، پرهیزگاری و نیایشی که رئیس دولت به‌جا می‌آورد و به تهذیب جان مردم منجر می‌شود، پرداخته است[۲].
غزالى، در مقدمه، وعده سى مقاله را مى‌دهد، ولى در متن، فقط بیست‌وپنج مقاله را با دو فصل پس از آن، ذکر مى‌کند. مُلک و پادشاهى، طریقه نشستن، خوابیدن و خورد و خوراک حاکم، آنچه شایسته و بایسته است که او انجام دهد، ترتیب حاشیه دولت، آرایش سپاه و انتخاب سپاهیان به هنگام اراده جنگ و آداب سفر حاکم، برخی از موضوع‌های این مقاله‌ها را شکل داده است[۳].
برخی از محققان در انتساب سر العالمين به غزالی تردید کرده‌اند؛ چراکه او در مقاله چهارم (ترتيب الخلافة و المملكة) مسئله خلافت را در نگاه اهل سنت بررسی نموده و در دلایل آنان مناقشه کرده است. در مقابل، دیدگاه شیعه را بدون مناقشه در آن بیان نموده و تأیید کرده است[۴].
این، در حالی است که برخی از آثار دانشمندان بزرگ اهل سنت، نشان می‌دهد که این کتاب از غزالی می‌باشد؛ مثلاً محمد بن احمد ذهبی (673-748ق)، مورخ و محدث سلفى مشهور در «سير أعلام النبلاء» می‌نویسد: ابوحامد در کتابش «سرّ العالمين و كشف ما في الدارين» در حاشیه حدیث «مَن كنتُ مولاهُ فعليٌّ مولاه» گزارش کرده که بعد از این سخنِ پیامبر(ص)، عمر به علی گفت: «خوشا به حالت که سرور همه مردان و زنان باایمان شدی».
همچنین، پیش از ذهبی، سبط بن جوزی (متوفای 654ق)، نیز روایت بالا را از کتاب «سرّ العالمين» غزالی نقل کرده است. ابن حجر عسقلانی (متوفای 852ق) موّرخ و از علماى بزرگ حدیث و فقه شافعى نیز مطلبی درباره حسن صبّاح از کتاب «سرّ العالمين» نقل کرده و در ضمن آن، این کتاب را به غزّالی نسبت داده است: «ابوحامد غزالی در کتاب سر العالمين، می‌گوید: من شاهد ماجرای حسن صبّاح بودم؛ آن زمانی که در زیر قلعه الموت از مردم کناره گرفته بود. اهالی این قلعه آرزو داشتند که او نزد آنان برود، ولی حسن امتناع می‌کرد».
از اندیشمندان شیعی نیز فیض کاشانی (متوفای 1091ق)، که کتاب المحجة البيضاء خود را با الگوگیری از إحیاء العلوم غزالی و در راستای ویرایش آن تألیف نموده است، در مقدمه این کتاب، انتساب کتاب «سر العالمين» به غزالی را مسلّم دانسته و گزارش کرده که این کتاب بعد از گرویدن غزالی به تشیع تألیف شده است. قاضی نورالله شوشتری (۹۵۶-۱۰۱۹ق)، شهید ثالث، فقیه اصولی و محدث رجالی شیعه نیز همین دیدگاه را دارد. درعین‌حال، حسن انصاری، پژوهشگر معاصر، بر این باور است که غزالی، شیعی و زیدی نبوده، بلکه شافعی و پیروی مذهب اشعری بوده و بسیاری از آثاری که امروزه به نام او ثبت است، در حقیقت از او نیست. انصاری بر اساس اسناد زیدی نشان می‌دهد که «سر العالمين» مورد توجه زیدیه بوده و به آن برای اثبات تشیع غزالی استناد می‌کرده‌اند. در واقع، شماری از زیدیان با اطمینان خاطر زیادی تلاش داشته‌اند که او را از خود بشمار آورند[۵].
نسخه‌های زیادی از این کتاب در دست نیست. محقق فقط به نسخه خطی این کتاب از دارالکتب المصریه دست یافته است و همان را با ویرایش متن، شرح اعلام، شرح عبارت‌های نامأنوس، معرفی مکان‌ها و درج فهرست تفصیلی برای آن[۶]، به‌همراه شرح کوتاهی از زندگی غزالی عرضه کرده است[۷].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه مؤلف و متن کتاب.
- مقدمه محقق.
- فهرست موضوعات.
- پایگاه اینترنتی اسلام‌کوئست،«آیا کتاب «سر العالمين و كشف ما في الدارين»، تألیف ابوحامد غزالی است»؟
- انصاری، حسن، «پاره‌هایی درباره غزالی»، بررسی‌های تاریخی