سرح العیون في شرح العیون

سرح العیون في شرح العیون
پدیدآوران	حسن زاده آملی، حسن (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	عیون مسائل النفس. شرح
ناشر	ب‍وس‍ت‍ان‌ ک‍ت‍اب‌ ق‍م‌ (مرکز النشر التابع لم‍ک‍ت‍ب‌ الإع‍لام‌ الإس‍لامي‌‌)
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1387ش - 1429ق
چاپ	3
شابک	‎978-964-548-004-0
موضوع	حسن زاده آملی، حسن، 1307 - . عیون مسائل النفس - نقد و تفسیر - فلسفه اسلامی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	1387 ‎‏/‎‏ح‎‏5‎‏ ‎‏ع‎‏9033 1350 BBR
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

سرح العيون في شرح العيون، اثر آیت‌الله حسن حسن‌زاده آملی (1307-1400ش)، از علماى مشهور در فلسفه، عرفان، هیئت، ریاضیات، طب، شعر و ادب و داراى تألیفات فراوانی در علوم مختلف. این کتاب، شرحی جامع بر ماهیت نفس (روح) و ابعاد گوناگون آن از منظر فلسفه اسلامی و عرفانی است که با بررسی دیدگاه‌های مختلف تاریخی و کلامی همراه می‌باشد.

اهمیت کتاب

این اثر نه‌تنها شرحی بر یک متن قبلی است، بلکه بسطی عمیق و جامع را بر مسائل پیچیده فلسفی و عرفانی نفس ارائه می‌دهد که به درک بهتر خوانندگان از این مباحث کمک شایانی می‌کند.

ویژگی‌های شرح

• تفصیل و تبیین حقایق مکنونه: این شرح به‌طور خاص با هدف گسترش و آشکارسازی خزائن حقایق مکتومه و تبیین مسائل عمیق و پیچیده رساله موجز «عيون مسائل النفس» نگاشته شده است تا ابهامات آن را برای خوانندگان روشن سازد. این رویکرد، ویژگی اصلی این اثر را به‌عنوان یک گشایش‌گرای معرفتی بر متن مبدأ نشان می‌دهد.

• عمق‌بخشی و تدقیق مفاهیم: مؤلف در این شرح، صرفاً به بازگویی مطالب نمی‌پردازد، بلکه به تعمیق و تدقیق مفاهیم مربوط به نفس، ماهیت و ابعاد آن می‌پردازد و تمایزات ارزشمندی را در این زمینه ارائه می‌دهد تا درک از حقیقت نفس را افزایش دهد.

• روش نقادانه و تحلیلی: یکی از ویژگی‌های بارز این شرح، ارائه تحلیل‌های گسترده، تطبیقی و نقادانه از دیدگاه‌های مختلف درباره نفس، شامل آرای حکمای یونان باستان (مانند طالیس، ذیمقراطیس، هرقلیطوس افلاطون و...) و متفکران اسلامی است. این شیوه به غنای علمی و تاریخی اثر می‌افزاید.

• تلفیق نظام‌مند حکمت، فلسفه و عرفان: این اثر، مباحث عمیق فلسفی و براهین عقلی را با اشارات و لطایف عرفانی پیوند می‌دهد. این تلفیق، به‌ویژه در تأکید بر خودشناسی به‌عنوان راهی برای معرفت الهی (با محوریت حدیث "من عرف نفسه فقد عرف ربه")، بعد معنوی و عملی خاصی، به فلسفه نفس می‌بخشد.

ساختار و محتوا

کتاب مشتمل است بر:

• مقدمه چاپ دوم: در این مقدمه، نویسنده با تمسک به آیه‌ای از قرآن و روایتی از پیامبر(ص) و روایتی از امام علی(ع)، در مورد نفس انسانی، می‌نویسد: «کسی که نفس خود را سفیه بدارد، ستمگرترین مردم نسبت به نفس خویش است. وظیفه و شأن پیامبران الهی و جانشینان آنها، زنده کردن نفوس (از نادانی رهاندن و به دانایی رساندن) و بیدار کردن آنها از خواب غفلت و بیرون آوردنشان از تاریکی‌ها به‌سوی نور است».

وی سپس بسیار کوتاه به معرفی کتاب می‌پردازد.

• مقدمه: در این مقدمه، نویسنده، آیات و روایات متعدد و متنوعی را همراه با منبع آنها درباره نفس انسانی نقل می‌کند؛ از جمله از کتاب شریف «غرر الحكم» از قول امیرالمؤمنین(ع) نقل می‌کند: «عجبت لمن ينشد ضالته و قد أضل نفسه فلا يطلبها» (در شگفتم از کسی که در پی یافتن گمشده خود بر‌می‌آید، درحالی‌که نفس خود را گم کرده، اما به جستجوی آن نمی‌پردازد) .

• متن رساله «عيون مسائل النفس»: این رساله، مسائل مختلف پیرامون نفس ناطقه انسانی را جداجدا در قالب «عين في...»، درحالی‌که هر «عین» با حروف ابجد شماره‌گذاری شده، بیان می‌کند؛ مانند:

«أ) عين في إثبات وجود النفس من حيث هي نفس: إنا نشاهد أجساما تصدر عنها الآثار لا علی وتيرة واحدة من غير إرادة و ليس ذلك الذي هو مبدأ تلك الآثار لها للمادة الأولی؛ لكونها قابلة محضة و لا لجسميتها المشتركة بين جميع الأجسام و كل ما يكون مبدأ لصدور أفاعيل ليست علی وتيرة واحدة عادمة للإرادة، فإنا نسميه نفسا من جهة ما هو مبدأ لهذه الأفاعيل». نویسنده در آخر این رساله، نوشته است: عيون مسائل النفس، از جمله بخشش‌های ارجمندی است که خداوند در ماه مبارک رمضان سال 1406ق، در دارالعلم قم به بنده ارزانی داشته است، که در شب عید فطر همان ماه و سال، تصنیف آن را به پایان رساندم.... این رساله، مشتمل بر 66 عین است.

• سرح العيون في شرح العيون: بنا به گفته نویسنده در مقدمه این شرح، مطالب آن در طول سال‌های فراوان که وی به تدریس کتب حکمت و عرفان در حوزه‌های تهران و قم مشغول بوده، در لابه‌لای تحقیق و تدقیق پیرامون معرفت نفس، به ذهن وی رسیده است و ازآنجاکه رساله عيون مسائل النفس را مختصر و پرمحتوا یافته، به‌قدر وسع و توان خویش، به شرح آن پرداخته است.

نویسنده سپس از ص42 تا 106، به بیان مباحث مقدماتی پیرامون ارزش و اهمیت نفس و توجه و عنایت به آن پرداخته و آنگاه از ص107 تا ص975، به شرح رساله عیون همت گمارده است. وی تاریخ فراغت از این شرح را روز پنج‌شنبه، دوم ذی‌الحجه سال 1409ق، مصادف با 15 تیر 1368ش، در شهر قم، ثبت کرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.