سارتر در ایران؛ بررسی نقش تأثیرگذار ژان پل سارتر در اندیشه روشنفکران ایران و شکل‌گیری کافه‌های روشنفکری در دهه‌های چهل و پنجاه
| سارتر در ایران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | راسخی لنگرودی، احمد (نویسنده) |
| ناشر | اختران |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1398ش. |
| چاپ | دوم |
| شابک | 1ـ166ـ207ـ964ـ978 |
| موضوع | سارتر، ژان پل، 1905 - 1980م. - نقد و تفسير
سارتر، ژان پل، ?1905 - 1980م.? -- تأثير ادبيات فارسي - قرن 14 - تاريخ و نقد روشنفکران -- ايران -- قرن 14 |
| کد کنگره | 2ر24س / 2430 B |
سارتر در ایران؛ بررسی نقش تأثیرگذار ژان پل سارتر در اندیشه روشنفکران ایران و شکل‌گیری کافه‌های روشنفکری در دهه‌های چهل و پنجاه تألیف احمد راسخی لنگرودی، این کتاب قصد آن ندارد که سارتر را از حد معمول خود فراتر جلوه دهد و تبلیغی برای اگزیستانسیالیسم وی باشد. در این کتاب البته سارتر، سارتر است؛ نه فراتر و نه فروتر.
ساختار
کتاب در هفت فصل تدوین شده است.
گزارش کتاب
این کتاب قصد آن ندارد که سارتر را از حد معمول خود فراتر جلوه دهد و تبلیغی برای اگزیستانسیالیسم وی باشد. در این کتاب البته سارتر، سارتر است؛ نه فراتر و نه فروتر. این کتاب می‌خواهد بر این امر اصرار ورزد که اگر اندیشه سارتر در قالب «سارترزدگی» یا «سارترگرایی» به این جغرافیای فکری راه گشود و دو دهه از تاریخ روشنفکری ایران را تحت تأثیر خود قرار داد، بی‌ارتباط با شرایط کشور و جهان نبود. اقتضای زمانه بود. شرایط سیاسی، اجتماعی کشور و جهان این گونه ایجاب می کرد. گذشت از آن، سارتر و اندیشه‌های او زاده دوران خود بود. در باب موضوعاتی چند، گفته‌ها داشت؛ «انسان، محکوم به آزادی»، «ادبیات متعهد» و «روشنفکر مسئول» در صدر آن گفته‌ها بود که چونان سلاحی کارآمد و کارساز کما بیش به کار روشنفکران انقلابی، آرمانی و ایدئولوژی‌زده آن دوران می‌آمد و ایضاً فلسفه اصالت وجود که واکنشی شدید در برابر ناملایمات قرن بود. انقلابیون را در راه مبارزه مدد می‌رساند.
اگر نگارنده قلم در جهت نقش تأثیرگذار سارتر بر جغرافیای فکری ایران چرخانیده است و به طور کلی بر واژه «سارترزدگی» مهر تأیید نهاده است به منزلۀ مثبت انگاشتن و ارزش‌گذاری اندیشه‌های سارتر نیست، بلکه عزم آن را داشته است که تنها انگشت اشارت بر واقعیتی آشکار و پنهان از تاریخ تفکر این مرز و بوم بنشاند و در حد توان اوراقی از این تاریخ کما بیش سر به مهر را برای مخاطبان جوان و علاقه‌مندِ زمانۀ حاضر بازگشاید. این کتاب در هفت فصل تنظیم شده است.
در فصل نخست با عنوان «فیلسوف عصر»، شرایط حاکم بر قرن بیستم و ظهور جنبش‌های فکری و مکاتب فلسفی از جمله اگزیستانسیالیسم و نقش جریان‌ساز و تأثیرگذار فیلسوف فرانسوی و صاحب نامی چون ژان پل سارتر در ویترین جهانی و نیز کلیاتی از ردپای افکار و اندیشه‌های وی در ایران‌زمین مورد بحث و نظر قرار می‌گیرد. در همین فصل، بخشی هم به آثار سارتر در ایران با تکیه بر دهه‌های چهل و پنجاه اختصاص داده شده است.
«زندگی‌نامه و آرا و نظرات»، عنوان فصل دوم از این کتاب را تشکیل می‌دهد. در این فصل، زندگی‌نامه سارتر و آرا و نظرات او، خاصه نظریه معروف وی با عناوین «ادبیات متعهد» و «آزادی و انتخاب»، در دو بخش مستقل «گنجینه کوچک» و «قهرمانی در هیئت افلیج مادرزاد» مورد بازخوانی قرار می‌گیرد.
فصل سوم که عنوان «سایه سارتر به روشنفکران ایران» را به خود اختصاص داده است در دو بخش مستقل، تأثیرات افکار سارتر بر مجموعه آثار سرحلقه‌های جریان روشنفکری، یعنی جلال آل احمد و علی شریعتی، مورد توجه و تأمل قرار می‌گیرد.
«شعاع اندیشه سارتر بر منتقدین» عنوان فصل حاشیه‌ای و البته چهارم این مجموعه را به خود اختصاص می‌دهد. در این بخش به پاره‌ای از دیدگاه‌های انتقادی شخصیت‌هایی همچون مرتضی مطهری و سید احمد فردید به آرا و اندیشه‌های سارتر اشاره می‌شود.
در فصل پنجم که عنوان «سایه سارتر بر ادبیات ایران» را بر پیشانی خود دارد، نگارنده می‌کوشد در دو بخش جداگانه جای پای سارتر را به طور مختصر در سبکی از داستان‌نویسی در ایران که به سبک تهران و اصفهان معروف است و نیز در شعر شعرایی چون احمد شاملو و مهدی اخوان ثالث پیدا کند. «سارتر و نهضت‌های آزادی‌بخش» عنوان فصل ششم از این کتاب را تشکیل می‌دهد. در این فصل، مجموعه اقدامات سارتر در نقش «رئیس جمعیت دفاع از زندانیان سیاسی ایران» در حمایت از مبارزین ایران در رژیم پهلوی مورد اشاره قرار می‌گیرد.
پایان‌بخش این کتاب که در فصل هفتم آمده است، نقش تأثیرگذار ژان پل سارتر در شکل‌گیری کافه‌های روشنفکری در تهران، همچون: کافه نادری، کافه فیروز، کافه فردوسی و بسیاری از کافه‌های روشنفکری دیگر و نیز مباحث مطروحه در این کافه‌ها حول محور سارتر با عنوان «کافه‌های روشنفکری» مورد بحث و نظر قرار می‌گیرد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات