زنان زرخرید؛ بررسی وضعیت کنیزان در ایران: از طاهریان تا مغول
| زنان زرخرید؛ بررسی وضعیت کنیزان در ایران: از طاهریان تا مغول | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاظم نیا، فریبا (نویسنده) |
| ناشر | انتشارات تیسا |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۹ |
| شابک | 7-233-223-622-978 |
| موضوع | ایران -- تاریخ -- طاهریان، ۲۰۵ - ۲۵۹ق. -- زنان,ایران -- تاریخ -- مغولان و ایلخا‌نا‌ن، ۶۱۶-۷۵۶ق. -- زنان,زنان برده -- ایران,زنان -- ایران -- وضع اجتماعی -- تاریخ |
| کد کنگره | DSR۶۰۱/ک۲/ز۹ |
زنان زرخرید؛ بررسی وضعیت کنیزان در ایران: از طاهریان تا مغول تألیف فریبا کاظم نیا؛ بردگان از ادوار باستان تا اواخر دوره‌ی قاجار در جامعه‌ی ایران حضور داشتند و در پی تصویب قانون «منع خرید و فروش برده در خاک ایران و آزادی بردگان هنگام ورود به خاک ایران» در اسفند 1307 شمسی مبادله و معامله‌ی کنیز و غلام در ایران منسوخ شد. این اثر کوشیده است به این مسئله پاسخ گوید که خرید و فروش زنان و دختران در چه جامعه‌ای، با چه ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی رخ می‌داده و عوامل استمرار این پدیده به درازای چندین قرن، چه بوده است؟ همچنین، فرایند کنیز شدن زنان اسیر و ربوده شده، با اتکا به مستندات و مدارک مستخرج از منابع تاریخی، توضیح داده شده است.
ساختار
مطالب در چهار فصل سامان یافته است:
فصل یکم: پیشینه‌ی تاریخی
فصل دوم: کنیزان به مثابه‌ی کالا
فصل سوم: کنیزان و گروه‌های اجتماعی
فصل چهارم: کنیزان: نگاهی از درون
گزارش محتوا
رویدادهای سترگ تاریخی، بررسی‌های کلان سیاسی - اقتصادی - اجتماعی - فرهنگی و بازجست تأثیر شخصیت‌های مهم و نام آور ایرانی تا پیش از دو دهه‌ی پیش، غالب پژوهش‌های تاریخی در ایران را شامل می‌شد و حوزه‌هایی نظیر زنان و بردگان و کودکان و طبقات فرودست جامعه، با عنوان «گروه‌های حاشیه»، اگر نه بی اهمیت، کم اهمیت دانسته می‌شدند. عرصه‌ی پژوهش زنان تا سال‌ها در شمار «از یاد رفته‌های تاریخی» بود تا اینکه به تدریج به مدد ظهور برخی آثار، اهمیت پژوهشی این حوزه به دید آمد. بردگان نیز از این حکایت مستثنی نبودند، جز اینکه غلامان بیش از هم نوعان مؤنث خود یعنی کنیزان، در معرض توجه قرار گرفتند. چون با ورود به ساختار قدرت با عرصه‌های سترگ پیوند یافتند. کم نیستند غلامانی که به سپهسالاری رسیدند. بردگان از ادوار باستان تا اواخر دوره‌ی قاجار، در جامعه‌ی ایران حضور داشتند و در پی تصویب قانون «منع خرید و فروش برده در خاک ایران و آزادی بردگان هنگام ورود به ایران» در اسفند 1307 شمسی مبادله و معامله‌ی غلام و کنیز منسوخ شد. این تحقیق با این هدف آغاز شد که قابلیت‌های پژوهشی گروه‌های در حاشیه فرادید آید؛ بررسی وضعیت کنیزان در ایران، که فرودست‌ترین قشر زنان بودند، موضوع این کتاب است. این تحقیق برای پاسخ به این مسئله شکل گرفت که خرید و فروش زنان و دختران در چه جامعه‌ای - با چه ساختارهای اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی‌ای - رخ می‌داد و عوامل استمرار این پدیده با درازای چندین قرن چه بود؟ برای پاسخ به این پرسش گستره‌ی متنوعی از منابع تاریخی (عمومی، محلی، خاندانی)، جغرافیایی و سفرنامه‌ها، تراجم و رجال، اخلاقی و تعلیمی، حکایات و داستان‌ها، و منابع فقهی (حنفی، شافعی، حنبلی) بررسی شده‌اند. حکایات و داستان‌ها بحث برانگیزترین بخش از منابع این پژوهش است؛ از آنجا که داستان‌ها بیش تر برای سرگرمی، پندآموزی، و یا بازسازی افسانه‌ها و داستان‌های گذشته نگاشته یا روایت شده‌اند، در ابتدا به نظر می‌رسد فاقد هرگونه داده‌ی تاریخی باشند، ولی از آنجا که موضوعات داستان‌ها زندگی مردم، عادات و رفتار، کسب و پیشه، غم و شادی، و تمامی جزئیات زندگی اجتماعی آن‌هاست، خواه ناخواه شرایط فرهنگی - اجتماعی زمانه‌ی تألیف داستان در آن‌ها انعکاس می‌یابد؛ از این رو، برخلاف انتظار، با تأمل و دقت در متن داستان و عناصر سازنده‌ی آن می‌توان داده‌های مهمی از شرایط زمانه‌ی تألیف داستان به دست آورد. استفاده از داده‌های مأخوذ از این منابع بر این اصل استوار است که نویسنده نمی‌تواند داستانی بنگارد که عاری از عناصر فرهنگی - اجتماعی زمانه‌ی خویش باشد. از این رو با زدودن لایه‌های زائد داستان‌ها می‌توان داده‌هایی یافت که شاید منابع تاریخی خالی از آن‌ها باشند. منابع فقهی در شمار ارزنده‌ترین منابع این پژوهش است و افزون بر احکام و فتاوی مربوط به بردگان و کنیزان، در بازنمایی شرایط اجتماعی کنیزان نیز بسیار راه گشا هستنند؛ حدود اختیارات، شخصیت حقوقی، میزان آزادی و اختیار و شرایط منجر به آزادی، احکام و شرایط خرید و فروش، حدود و تعزیرات؛ دارایی و میراث، و بسیاری داده‌های دیگر از منابع فقهی به دست آمده است. در پیشبرد این تحقیق، از دو نظریه‌ی «نهادگرایی در اقتصاد» و «کنش اجتماعی» پارسونز برای تحلیل عوامل مؤثر در خرید و فروش کنیزان و توضیح عملکرد و کنش گروه‌های اجتماعی در بهره گیری از خدمات کنیزان، بهره‌برداری شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران