زبان دین و باور به خدا

زبان دین و باور به خدا، اثر جمعی از نویسندگان است که به کوشش دکتر قاسم پورحسن (متولد 1345ش) جمع‌آوری شده است. این اثر کتابی است که به بررسی مهم‌ترین نظریه‌ها و رویکردهای فلسفی در حوزه فلسفه دین معاصر می‌پردازد و به‌طور خاص بر معنا‌داری گزاره‌های دینی و چالش‌های معرفتی و تجربی مربوط به باور به خدا تمرکز دارد.

زبان دین و باور به خدا
پدیدآوران	پورحسن‌، قا‌سم‌ (نويسنده) صادقی، امیر (ويراستار)
ناشر	پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1390ش
چاپ	1
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

ساختار کتاب شامل پیشگفتار و مجموعه‌ای از نه مقاله تخصصی از نویسندگان مختلف است.

گزارش محتوا

در پیشگفتار، ذیل دو محور کلی به بررسی معنا‌داری و بی معنایی گزاره‌های دینی مطالبی مطرح شده است. . در ادامه نه مقاله به شرح زیر آمده است:

نگرش فلسفی- اسلامی به مسئله معنا‌داری زبان دین، نوشته حمیدرضا آیت‌اللهی (معاصر) است. این مقاله كوشش‌اش برآن است كه یكی از این مناظرات را كه یك سوی آن آنتونی فلو و سوی دیگر آن ریچارد هیر، بازیل میچـل، جان هیك و یان كرومبی هستند، به نقد فلسفی كشیده و اشكالات مبنایی وارد بر هركدام را طرح كرده، سپس به مسئله معناداری گزاره‌های دینی پاسخی از منظر تفكر فلسفی- اسلامی ارائه كند كه مبری از اشكالات پیشین باشد .

بررسی و نقد نظریه صورت حیات، نوشته قاسم پورحسن (متولد 1345ش)است. این مقاله به تفصیل نظریه صورت حیات ویتگنشتاین، به ویژه در دوره دوم فکری او، را بررسی می‌کند. نویسنده ضمن اشاره به نظریه صورت حیات و بنیاد آن، به دو نظریه او تحت عنوان نظریه تصویری زبان و نظریه بازی‌های زبانی پرداخته است. مسأله دین و معناداری زبان دین از نگاه ویتگنشتاین و گونه‌شناسی آثار او در حوزه دین از مباحث مطرح شده است. در ادامه به نظریه صورت حیات و مفهوم آن پرداخته شده و به دو دیدگاه راجع به باور ایمانی ویتگنشتاین اشاره شده است. نویسنده آراء ویتگنشتاین را در حوزه دین مانند نگاه او به مسیحیت، راز آمیز بودن دین و فرابرهانی بودن آن و.... مطرح کرده سپس به بررسی و نقد آراء او پرداخته است.

مروری بر مهم‌ترین نظریه‌های زبان دین و نظریه زبان طبیعی دین، نوشته سیدحسین حسینی (معاصر ) است. در این مقاله، نویسنده ضمن تقسیم‌بندی دیدگاه‌های مطرح در زبان دین (شناختاری و غیرشناختاری)، در قسمت اول مقاله، نظریه‌های اصلی زبان دین در قالب یك تقسیم مورد توجه قرار گرفته است. نكته مهم در تمام این دیدگاه‌ها، تأثر مستقیم و یا غیرمستقیم آنها از فلسفه‌های پوزیتویستی قرن بیستم است، به نحوی كه انكار لایه و یا لایه‌هایی از معنا، در همه متفكران متعلق به این جنبش فلسفی جدید در حوزه دین‌پژوهی دیده می‌شود. قسمت دوم این مقاله به بررسی نظریه‌های مهم ویتگنشتاین، آستین و گرایس اختصاص دارد. هر سه در تفكر موسوم به زبان طبیعی قرار گرفته‌اند، گرچه در تبیین كاركردگرایی معنا، اختلافات زیادی بین آنها وجود دارد. اهمیت این بحث از آنرو است كه در نظریه جایگزین بخش سوم مقاله به پاره‌ای اجزاء این نظریات اشاره شده است، در قسمت سوم، عناصر و ویژگی‌ها و نتایج این نظریه مورد بررسی قرار گرفته است. در بین ویژگی‌های این نظریه، سازگاری و تطبیق آن با منطق درون دینی كه تقریباً در هیچكدام از نظریه‌های دیگر دیده نمی‌شود، از ویژگی‌های مهم این دیدگاه جدید در تبیین زبان طبیعی دین تلقی می‌شود.

نظریه کاربردی معنا و تأثیر آن در معرفت‌شناسی دینی، نوشته رضا اکبری(معاصر)است. این مقاله درصد نشان دادن اثرگذاری نظریات معناداری در نظریات مطرح شده در عرصه معرفت‌شناسی بوده و به این منظور بر نظریه کاربردی معنا تمرکز کرده و تأثیر این دیدگاه بر معرفت‌شناسی دینی را بررسی می‌کند. نویسنده ابتدا به طرح نظریات معنادار دین پرداخته سپس معرفت شناسی دینی را توضیح داده است. در ادامه مقصود از زبان دین و نظریات مربوط به آن را در جهت نشان دادن نحوه اثرگذاری نظریه کاربردی در معرفت‌شناسی دینی پیگیری کرده است. نویسنده انتخاب این نظریه را به عنوان نظریه ارجح در معناداری در دو ساحت اثبات وجود خداوند و مفهوم خداوند اثر گذار دانسته است. از سوی دیگر به تاثیر این نظریه در عرصه نظریات مربوط به ادیان اشاره کرده است .

نقد و بررسی نظریه پوزیتیویسم منطقی در مورد معنا‌داری گزاره‌های الهیاتی، نوشته‌ای از عباس یزدانی (معاصر)در نقد تفصیلی نظریه اثبات‌پذیری پوزیتیویسم منطقی در باب معناداری گزاره‌ها است. نویسنده در این بحث نشان داده است كـه نمـيتـوان ملاك واحدی برای معناداری همه گزاره‌ها در كاربردهای مختلف زبـانی مطرح نمود؛ چراکه در این صورت با اشـكالات و چـالش‌هـای جـدی مواجـه خواهیم شد. وی زبان واقع‌نما را تنهـا يكـی از كاركردهـای زبـان دانسته و از طرفی برخـی از گزاره‌های الهیاتی را فراتر از زبان واقع‌نما معرفی کرده و نتیجه گرفته که قلمرو معنـاداری را باید فراتر از زبان واقع‌نما و فراتر از اثباتپذيري تجربی دانست.

دین و خدا در فلسفه نقادی کانت، نوشته حسین کلباسی اشتری (معاصر)است. این مقاله جایگاه دین و خدا را در نظام فکری ایمانوئل کانت (فلسفه نقادی) مورد مطالعه قرار می‌دهد. این مقاله شرح می‌دهد که چگونه کانت با محدود کردن قلمرو عقل نظری (شناختاری) و رد براهین اثبات وجود خدا، راه را برای باور به خدا از طریق عقل عملی باز می‌کند و به الهیات معتبر نزد او که الهیات اخلاقی اشاره کرده است.در نهایت به این کته اشاره شده است که نه اخلاق صوری کانت و نه دین اخلاقی او هیچکدام از نقدهای متعدد و گزنده متفکران دو قرن اخیر سالم بدر نیامده است. .

درآمدی به فلسفه دین هگل، نوشته علی‌اصغر مصلح (معاصر) است. این مقاله به معرفی فلسفه دین گئورگ ویلهلم فریدریش هگل که حاصل از نگاه او به دین است، می‌پردازد. نویسنده در تمهیدی به اختصار درباره نگاه و اندیشه هگل نسبت دین مسیحیت در دو دوره از زندگانی، مطالبی مطرح کرده سپس ضمن اشاره به نسبت هگل و مسیحیت و تاثیر آن بر اندیشه وی، نحوه مواجه او را با مسیحیت گفته است. وی در مطالبی به سیر تطور اندیشه هگل و نقش آثار کانت در این خصوص پرداختهو علاوه بر اشاره به دو دوره اندیشه‌ورزی هگل(دوره جوانی و دوره کمال) در باب دین، از موضوع فلسفه دین در نگاه هگل به تفصیل سخن گفته است. سیر تطور ادیان از دیگر مباحث مقاله است که در آن نخست تفسیر هگل از ادیان شرق آسیا به عنوان ادیان طبیعی و همچنین ادیان ایرانی، شرق میانه، یونانی و یهودی به عنوان ادیان روحانی، مطرح شده سپس به دیدگاه او درباره دین مسیحیت اشاره شده است. در پایان رابطه دین و فلسفه و دین و دولت در نگاه هگل مورد بررسی قرار گرفته است.

کثرت‌گرایی: مشکلات معرفتی-تجربی باور به خدا در ارتباط بین مؤمنان، نوشته امیر صادقی (معاصر )در بررسی چالش‌های فلسفی و معرفتی ناشی از کثرت‌گرایی دینی است. در این مقاله بنیادهای معرفتی- تجربی و فلسفی- الهیاتی نظریه کثرت‌گرایی جان هیک به عنوان نماینده تفکر کثرت‌گرایانه غرب مورد بررسی نقادانه قرار گرفته و به مشکلات فراروی صاحب نظریه برای کاربردی کردن و بروز عملی آن در سطح جهانی آن اشاره شده است. در پایان به نقطه ضعف این نظریه اشاره شده است .

بنیان‌های معرفت قدسی در آراء دکتر سید حسین نصر، نوشته‌ای از منوچهر دین‌پرست (معاصر )، در بررسی آراء و اندیشه‌های سید حسین نصر یکی از مدعیان سنت‌گرایی در جهان معاصر، در باب علم و دین و نسبت این دو با یکدیگر است. در این راستا به معرفت شناسی او و روآورد او به فلسفه، سنت و معنویت توجه شده و دیدگاه او در سه عرصه احیاء و دفاع از سنت، حکمت جاویدان، معنویت و امر قدسی مورد بررسی و نقد قرار گرفته است. .

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.