رسالتان في سر الحروف و معانیها
| رسالتان في سر الحروف و معانیها | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن عربی، محمد بن علی (نويسنده)
حمدان، عبد الحمید صالح (محقق و مقدمه نویس) حرالي، علي بن احمد (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تفهیم معاني الحروف المسماة: مواد الکلم في ألسنة جمیع الأمم ** سر الحروف |
| ناشر | المکتبة الأزهرية للتراث |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 1426ق |
| چاپ | 2 |
| شابک | - |
| موضوع | عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 33* 74 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
رسالتان فی سر الحروف و معانیها، مجموعه‌ای حاوی دو رساله «سرّ الحروف» أثر محیی‌الدین بن عربی. مؤلف در این رساله ازاسرار واو و باء و جیم و میم سخن گفته است؛ و «تفهیم معانی الحروف التی هی مواد الکلم فی ألسنة جمیع الأمم» أثر أبی‌الحسن حرّانی. مؤلف در موضوع رسالة چنین می‌فرماید: هذا..... تقرب و تفهیم لطرف من معانی الحروف التی فهمها الربانیون هبة[۱].
علم حروف:
حروف در کلام عربی بیست و هشت حرف می‌باشد همان‌گونه که در قرآن استعمال شده است و به آنها حروف تهجی، هجاء و معجم می‌گویند. علم مربوط به این حروف را علم حروف می‌نامند که فرعی از علم جفر است و در آن از حروف به عنوان اینکه دلالت مستقل دارند و حوادث جهان تا انقراض آن را می‌توان از آن فهمید، بحث می‌شود، به آن نیز علم تکسیر می‌گویند.
دانشمندان این علم، حروف را به چهار قسم به تناسب عناصر چهارگانه اصلی تقسیم می‌کنند و هر قسم شامل هفت حرف می‌شود و معتقدند که سرشت و اسرار حروف در نام آنها جاری است که به تبع آن در وجود خارجی آنها جریان پیدا خواهد کرد و این علم ارتباط محکمی با روح حروف و آسمان و ستارگان دارد.
حروف در اصطلاح صوفیه همان حقایق بسیطه در علم الهی است قبل از اینکه به وجود عینی تحقق پیدا کنند[۲].
ساختارکتاب
سرّ الحروف
این رساله را به در سه بخش می‌توان ساختار شناسی کرد:
- خطبه
- بیان کلیات
- سخن گفتن ازاسرار 1- واو 2- باء و جیم 3- میم
تفهیم معانی الحروف
وی از معانی حروف به ترتیب زیر سخن گفته است:
الألف، المیم، اللام، الراء، الباء، التاء، الثاء، الحاء، الخاء، الدال، الذال، الزای، الطاء، الظاء، الکاف، النون، الصاد، الضاد، العین، الغین، الفاء، القاف، السین، الشین، الهاء، الواو، لا
مؤلف رساله را با بحث مناسبت أسماء با مسمیات و فایده‌ای در أقسام حروف به پایان می‌برد.
گزارش محتوا
سرّ الحروف
شیخ در این اثر مقدمه در حمد و ثنای الهی همراه با برائت استهلال رساله آورده است.سپس در شرافت علم حروف سخن گفته و آنرا أشرف علوم خوانده است
رتبه این علم رامقدم بر علم الأسماء دانسته است چرا که نسبت آن دو نسبت مفرد با مرکب است. وی در ادامه مراتب سه گانه حروف را برشمرده است و بعضی از حروف را نتیجه ترکیب دو حرف دیگر و در آن مرکب آثار آن دو حرف را ظاهر دانسته است و این ترکیب را در مخارج هم دانسته از این روی در هنگام تلفظ حروف شفوی مثل واو در او همه آثار مخارج پیدا است.
مولّف برای هر صنف از حروف فضیلتی ویژه و آثار خاص معرفی و به حسب کیفیت واقع شدنش در کلمه، خواصش را مختلف بیان نموده و شباهت بعضی حروف به هم راهگشای مشکلات در عمل، به نیابت یکی به جای دیگری معرفی کرده است.
وی شیوه خود را سخن گفتن از راه اسرار حروف گذارده نه از راه خواص آن تا نادانان وی را به جهل خود محکوم نکنند و شیوه سخن را رمزگونه قرار داده تا به دست نامحرمان نیفتد.
ابن عربی در ادامه به اصل بحث پرداخته و از اسرار واو و باء و جیم و میم سخن گفته و رساله را به پایان برده است.
تفهیم معانی الحروف
مؤلف حروف را بر اساس چینش معنوی به ترتیبی که در بخش ساختار آمد، تنظیم کرده است.
وی چهار حرف اول که عبارت باشند از: الألف، المیم، اللام، الراء را مفصل بیان کرده اما ادامه حروف را در حد یک پارگراف توضیح داده است به عنوان مثال در معنی الطاء فرموده است: معناه التخلص من ثقل کما هو فی الطاهر و الطیب و الطائر و الطافی و الطامی و نحو ذلک [۳].
مؤلف در پایان از تناسب أسماء با مسمیّات سخن گفته، به گونه‌ای که هر حرف از اسم با وجهی از مسمی مناسبت دارد وی این اصل را در تمامی لغات جاری می‌داند.
وی این رساله را با ذکر فایده‌ای در حروف عُلی (حروف مقطعه) به پایان می‌برد.
وضعیت کتاب
عبدالحمید صالح حمدان بر هریک از دو رساله مقدمه‌ای نوشته و در آن از موضوع و مؤلف و معرفی نسخه تصحیح شده سخن گفته است.
وی در پاورقی‌ها به امور زیر پرداخته است.
- آدرس دهی آیات و روایات
- مختصری از تذکره أعلام
- عبدالحمید صالح حمدان در پایان مصادر تحقیق را در ذیل دو عنوان المخطوطات العربیة و المطبوعات العربیة فهرست نموده است و بعد از آن فهرست إجمالی کتاب را آورده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب