رسائل الحكمة العلوية

رسائل الحكمة العلوية
پدیدآوران	طبرانی، ابو سعید میمون (نويسنده) ابوموسی (محقق) شیخ موسی (محقق)
ناشر	دار لأجل المعرفة
مکان نشر	لبنان - دیار عقل
سال نشر	2006م
چاپ	1
موضوع	علویا‌ن‌ -- عقا‌ئد
زبان	عربی
تعداد جلد	3
کد کنگره	8ع 4/4 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

رسائل الحكمه العلوية، نوشته ابوسعید سرور بن قاسم طبرانی، ملقب به میمون (358-426ق)، شیخ فرقه علویان در سوریه و رئیس طریقه جنبلانیه، است. این اثر توسط ابوموسی و شیخ موسی تحقیق شده است.

لازم به ذکر است که این مجموعه، حاوی تعالیم نصیریه است. این فرقه را «انصاریه» و «علویه» نیز می‌گویند و منسوب به ابن نصیرنامى هستند که در قرن پنجم از شیعه امامیه منشعب شده و در شمال غربى سوریه جاى گرفتند. در حقیقت عقاید این فرقه عبارت است از التقاط عناصر شیعه و مسیحیت و معتقدات ایران پیش از اسلام. محمد بن على جلّى و سپس ابوسعید سرور بن قاسم طبرانى، ملقب به میمون (م ۴۲۶ق) رهبرى این گروه را به‌عهده داشتند و در لاذقیه و اطراف آن به تبلیغ کیش نصیریه پرداختند. آنچه برخی نویسندگان در مورد نصیریه مطرح کرده‌اند، موضوع باور به الوهیت حضرت علی(ع) در میان آنان است.

گاهی در این اثر از عبارت خصیبیه، استفاده شده است که در حقیقت منظور علویان پیرو حسین بن حمدان خصیبی (م 358ق) است.

کتاب حاضر، شامل مجموعه‌ای از رسائل و کتاب‌های متعلق به فرقه علویه یا نصیریه است که عبارتند از: رسالة الظهور و البطون، الجوهرية (الكلبية)، وصية الجلّي لأبي‌سعيد، كتاب الحاوي لعلوم الفتاوي، كتاب الدلائل في المسائل، الرسالة المرشدة، الرسالة المنصفة في حقيقة المعرفة، المسائل الخاصة، مسائل بيروت و مجموع الأعياد.

• رسالة الظهور و البطون:

این رساله توسط شیخ ابوالحسین محمد بن علی جلّی و در رد بر عقیده و تفکر شخصی به نام اسحاق احمر که در تضاد با باورهای محمد بن نصیر است، به نگارش درآمده است. این رساله بر تفکر خصیبی (خصیبیه) در موضوع وحدانیت خداوند و ظهور و تجلی او دلالت می‌کند و عقایدی را که اسحاق احمر آنها را مطرح کرده و ترویج نموده و افرادی مانند ابن حسکه و ابن خلاد به نشر آنها پرداخته‌اند، رد کرده است. طبرانی این رساله را از آثار جلّی برشمرده است، لکن معمار صوفی آن را از آثار طبرانی و از جمله تألیفات وی دانسته است.

• الجوهرية (الكلبية):

این رساله را نویسنده برای فرزندش علی بن کلیب شریف جوهری به نگارش درآورده است. رساله یادشده، شامل مطالبی پیرامون احوال عرش، قباب عجمیه، کرجیه، رومیه، فارسیه و حکمیه است. همچنین از ظهوری که معنی با آن ظهور یافت و از کتاب سبعین و از تمام ظهورات ظاهری و باطنی و... خبر می‌دهد.

• وصية الجلي لأبي‌سعيد:

گفته شده است که ابوسعید میمون بن قاسم طبرانی، وارث شیخ جلّی و آخرین نفر از بزرگان صاحب مقاله در عقیده علوی است. وی واضع دستور است. سخن هیچ مؤلفی بعد از وی چنانچه به قول او یا به قول شیوخ دین استشهاد نکند، ارزش ندارد. جلّی ضمن طرح باورهای علویان برای وی، حرمت عدم ابلاغ آن به افراد شایسته را به وی گوشزد کرده است.

• كتاب الحاوي في الفتاوي:

این کتاب از مهم‌ترین نوشته‌ها نزد علویان شمرده شده است. کتاب یادشده، مشتمل بر مجموعه‌ای از روش‌های مورد استفاده در تعلیم و همچنین مبانی اصول دینی و اجتماعی میان علویان است. نویسنده، این کتاب را با استفاده از کلام ابوالحسین محمد بن علی جلّی به نگارش درآورده است. محتوای کتاب، شامل یک‌صدوبیست مسئله در ذیل یازده فصل است.

• كتاب الدلائل في المسائل:

این کتاب، شامل دویست پرسش، به‌همراه پاسخ آنها توسط شیخ جلّی است که ابوسعید طبرانی آنها را در این کتاب گرد آورده است. این کتاب با نام «المسائل» نیز شناخته شده است.

عمده مسائل این کتاب به موضوعات عقیدتی، اخلاقی، تفسیری و.... با نگاه و رویکرد باطنی و تأویلی فرقه علویان مطرح شده است؛ مثلا در پاسخ به سؤال از علم و عمل گفته شده است: علم، اسم است و عمل، باب دعوت‌کننده برای نجات است. در پاسخ از پرسش درباره «و حور عين»، گفته شده: العین، شاگردانی هستند که دانش خود را از علمای عارف دریافت نموده‌اند.

• الرسالة المرشدة:

این رساله، پیرامون ظهورات است. نویسنده، مطالب این رساله را از سخنان و نوشته‌های ابوعبدالله حسین بن حمدان خصیبی جمع‌آوری کرده است.

مطالب کتاب در حقیقت پیرامون تجلیات و ظهورات خداوند بر اساس رویکرد غالیانه فرقه علویان است.

• الرسالة المنصفة في حقيقة المعرفة:

در این رساله که توسط ابوسعید نوشته شده به اندیشه نور و اثبات آن پرداخته شده است. نویسنده از باور خصیبی به اندیشه یادشده و دعوت به آن سخن به میان آورده است.

• المسائل الخاصه:

این نوشته، در حقیقت حاوی پرسش‌های طبرانی از شیخ خود ابوالحسین جلّی است. عمده این پرسش‌ها درباره آیات و عباراتی از قرآن، برخی افراد و اماکن و.... است که پاسخ آنها با رویکردی تأویلی و باطنی داده شده است؛ مثلا در پرسش از عبارت قرآنی «قدت قميصه من دبر»، گفته شده: قمیص، همان مقداد است؛ یا در عبارت «رفع أبويه علی العرش»، ابوین، به محمد و سلمان تأویل شده است.

• مسائل بيروت:

این رساله مختصر، پیرامون پرسش‌هایی است که ابوسعید طبرانی درباره تجلی و صفات و مسائل دیگر از استاد خود ابوالحسین جلّی داشته است. وی این پرسش‌ها را در خلال حضورشان در بیروت و در سال 370ق، مطرح کرده است. ابتدای این رساله با سؤالی از آیه «فاصبر كما صبر أولوا العزم....» و از تجلی آغاز شده است. جلّی ضمن پاسخ به کیستی أولوا العزم، به مفهموم و معنای تجلی و انواع آن اشاره کرده است.

• كتاب مجموع الأعياد:

از دیگر کتاب‌هایی که از اهمیت ویژه‌ای نزد علویان برخوردار است، این کتاب است که به «راحة الأرواح» نیز نام‌گذاری شده است. کتاب یادشده در برخی از منابع با نام «سبيل راحة الأرواح و دليل السرور و الأفراح إلى خالق الإصباح»، ذکر شده است.

این کتاب، به ذکر مجموعه‌ای از اعیاد علویان پرداخته است که ابوسعید میمون آنها را گردآوری نموده است. اعیاد یادشده، اعیاد فارسی و اعیاد عربی را شامل شده است. علاوه بر ذکر اعیاد و دعاها و زیارات و خطبه‌های مربوط به آنها، از روزهایی که در قرآن آمده نیز سخن رفته است و با رویکردی باطنی و تأویلی به تبیین آنها پرداخته شده است. همچنین مطالبی پیرامون ماه رمضان ذکر شده و علاوه بر بیان معنای آن، از سایر ماه‌های قمری با رویکردی تأویلی و تطبیق آن بر برخی شخصیت‌ها سخن به میان آمده و به ماه‌های نخست سال‌های فارسی، رومی و فرقه خصیبیه (علویان) اشاره شده است. کتاب مورد بحث از کتاب‌هایی دانسته شده که در حیات اجتماعی علویان از بیشترین اهمیت برخوردار است؛ چراکه اعیاد علویان تمام مظاهر شادی نزد ملل مختلف را از جمله اعیاد مسلمانان، مسیحیان و یهودیان را در خود جای داده است. در مقدمه مربوط به این کتاب، معنای هر عید و ریشه آن بیان شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. بدوی، عبدالرحمن، «مذاهب الإسلاميين»، دارالعلم للملايين، 1996م، چاپ اول.
3. زرکلى، خیرالدین، «الأعلام»، بیروت، دارالعلم للملايين، 1989م، چاپ هشتم.
4. سبحانی، جعفر، «بحوث في الملل و النحل»، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، 1427ق.
5. صالحیه، محمد عیسى، «المعجم الشامل للتراث العربي المطبوع»، قاهره، معهد المخطوطات العربية، 1991، چاپ اول.
6. فرمانیان، مهدی، «آشنایی با فرق تشیع»، حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت، 1387ش، چاپ اول.
7. مشکور، محمدجواد، «فرهنگ فرق اسلامی»، آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامى، 1375، چاپ سوم.