درآمدی بر زبانشناسی تاريخی
درآمدی بر زبانشناسی تاریخی، نوشته آنتونی آرلاتو (متولد 1939م)، متخصص زبانشناسی تاریخی. این کتاب مقدمهای بر اصول، روشها و تکنیکهای بنیادی زبانشناسی تاریخی ارائه میدهد و به چگونگی تغییر زبانها در طول زمان و بازسازی روابط تاریخی آنها میپردازد.
| درآمدی بر زبانشناسی تاريخی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | آرلاتو، آنتونی (نويسنده) مدرسی، یحیی (مترجم) |
| ناشر | پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1384ش |
| چاپ | 2 |
| شابک | 964-426-229-8 |
| موضوع | زبان شناسی تاریخی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /آ4د4 140 P |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب شامل پانزده فصل اصلی، همراه با فهرست نقشهها و نمودارها، یادداشت مترجم، پیشگفتار و در پایان دو پیوست (اصول بنیادی آواشناسی و قاعدهنویسی)، منابع، واژهنامه و فهرست نام کسان است.
گزارش محتوا
در مقدمات مترجم، به ویژگیهای کتاب و ترجمه آن اشاره[۱] و در پیشگفتار، به بیان انگیزه نگارش و اهمیت کتاب پرداخته شده است[۲].
بهمنظور آشنایی با کتاب، به محتوای برخی از فصول آن، اشاره میشود: گستره زبانشناسی تاریخی و تطبیقی: این فصل زبانشناسی تاریخی را مطالعه زبان انسان و تا حدی، به بررسی تاثیر متقابل زبان و سایر جنبههای فرهنگ و رفتار انسان تعریف میکند و هدف آن کشف اصول جهانشمولی است که پدیدههای مشاهده شده در زبان را توضیح میدهند. زبانشناسی تاریخی با زبانشناسی توصیفی (که زبان را در یک نقطه زمانی خاص بررسی میکند) متمایز میشود؛ زبانشناسی تاریخی به بررسی تغییرات زبان در طول زمان میپردازد. این فصل با مثالهایی از انگلیسی باستان به انگلیسی نوین، تغییرات صداها و شکل کلمات را نشان میدهد. همچنین نقش عوامل جغرافیایی در واگرایی زبانها مورد بررسی قرار میگیرد، مانند واگرایی لاتین به زبانهای رومی (ایتالیایی، اسپانیایی، فرانسوی) و ژرمنی مشترک به زبانهای ژرمنی مختلف. این فصل به اهمیت مشاهدات همزمانی و درزمانی در زبانشناسی تاریخی اشاره میکند و نقش آن را در فراهمآوردن دادههای خام برای شناخت زبان توضیح میدهد[۳].
پژوهش عملی و فیلولوژی: این بخش به پژوهش عملی و رشته فیلولوژی میپردازد که مطالعه متون برای درک شکل و محتوای آنهاست. فیلولوژیستها با متون اصلی کار میکنند تا خطاها را تصحیح کنند، ابهامات را برطرف سازند و معنا را شفاف کنند. اهمیت استفاده از الفبای آوایی، مانند الفبای بینالمللی آوایی، برای آوانویسی دقیق صداها تأکید میشود. این فصل همچنین به تحول نظامهای نوشتاری، از تصاویر و هیروگلیفهای باستانی به اشکال انتزاعیتر میپردازد. فیلولوژی پیششرط اساسی مطالعات زبانشناسی تاریخی است و فیلولوژیست باید با زمینههای تاریخی، ادبی و فلسفی متون خود آشنا باشد. نظامهای نوشتاری، تصحیح اسناد مکتوب، پیوستار زبانها در زمان و مکان و ریشهشناسی مورد بحث قرار میگیرند[۴].
دستهبندی وراثتی زبانها: این فصل به طبقهبندی زبانها در گروههای وراثتی بر اساس شباهتهای مشاهده شده میپردازد. مدل "درخت خانوادگی" که توسط ا.و. اشلگل در سال ۱۸۱۸ معرفی شد، یک مفهوم مرکزی در این طبقهبندی است. زبانهای یک خانواده ریشه مشترک و ویژگیهای مشترکی دارند. این فصل طبقهبندی وراثتی را از طبقهبندی ردهای (که زبانها را بر اساس ویژگیهای ساختاری مشترک و بدون توجه به رابطه تاریخی گروهبندی میکند) متمایز میسازد. مثالهایی از شباهتهای عددی در زبانهای مختلف برای نشاندادن پیوندهای ژنتیکی احتمالی ارائه میشود. مفهوم "زبان مشترک" بهعنوان جد بازسازیشده زبانها معرفی میشود، مانند تبار سانسکریت، لاتین و یونانی از زبان هند و اروپایی اولیه. همچنین، زبانهای منفرد مانند باسکی که هیچ رابطه ژنتیکی شناختهشدهای با دیگر خانوادههای زبانی ندارند، مورد بحث قرار میگیرند[۵].
خانوادههای زبانی: این فصل به بررسی خانوادههای اصلی زبان در سراسر جهان میپردازد و تأکید میکند که روابط ژنتیکی باید از طریق روشهای مقایسهای و بازسازی دقیق تعیین شوند. این فصل خانوادههای متعددی را پوشش میدهد، از جمله: هند و اروپایی، سامی، حامی-سامی، سومری (یک زبان منفرد)، فنلاندی-اوگری، آلتایی، قفقازی شمالی و جنوبی، چینی-تبتی، مون-خمر، دراویدی، مالایایی-پولینزیانی، استرالیایی و پاپویی، زبانهای باستانی آسیایی، نیجر-کنگویی و خویسان در آفریقا، و خانوادههای مختلف زبانهای سرخپوستان آمریکا مانند اسکیمو-آلوت، آتاباسکی، آلگانکی، ایروکویی، ماسکوگی، سوی واوتو-آزتکی و مایایی. نقشهها و درختان خانوادگی نیز برای نمایش توزیع جغرافیایی و روابط درونی این گروههای زبانی در این فصل گنجانده شدهاند[۶].
دگرگونی صوتی: این بخش بر تغییرات صوتی و نقش آنها در بازسازی واجشناختی تمرکز دارد و بیان میکند که تغییرات صوتی عموماً منظم و قابلپیشبینی هستند. این تغییرات سیستماتیک ابزار اصلی زبانشناسان تاریخی محسوب میشوند. فصل مثالهای متعددی از انگلیسی باستان به انگلیسی نوین ارائه میدهد تا نشان دهد چگونه صداهای خاصی تکامل یافتهاند. این تغییرات میتوانند بهصورت قواعد رسمی نمایش داده شوند. مفهوم "قیاس" نیز بهعنوان نوعی تغییر نامنظم که در کنار تغییرات صوتی منظم عمل میکند و اغلب به منظمسازی اشکال منجر میشود، معرفی شده است. مثالهایی از سانسکریت و انگلیسی باستان برای نشاندادن چگونگی تحلیل تغییرات صوتی با اعمال گامبهگام قواعد آورده شدهاند[۷].
- انواع دگرگونی صوتی: این فصل انواع مختلف تغییرات صوتی مشاهده شده در تاریخ زبان را بررسی میکند. تأکید میشود که تغییرات صوتی میتوانند آوایی یا غیرآوایی باشند و اغلب فرایندهای تدریجی هستند که در محیطهای آوایی خاصی رخ میدهند. انواع خاص تغییرات صوتی مورد بحث عبارتاند از: افزایش صداها (مانند آناپتیکس یا درج واکه)، حذف صداها (مانند حذف میانی یا انتهایی کلمه)، همگونی (که در آن صداها به صداهای همسایه شبیهتر میشوند، ناهمگونی (که در آن صداها از هم فاصله میگیرند)، هماهنگی واکهای (که در آن واکهها در یک کلمه شبیه هم میشوند)، املاوت (تغییر واکه تحت تأثیر واکه بعدی، مانند آلمانی قدیم)، و قلب (تغییر جایگاه صداها یا هجاها)[۸].
در سایر فصول کتاب نیز به ترتیب، به موضوعاتی همچون: بازسازی، خانواده زبانهای هند و اروپایی، قیاس، دگرگونی دستوری و دگرگونی معنایی پرداخته شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.