خط سوم: درباره شخصیت، سخنان و اندیشه شمس تبریزی

خط سوم: دربارۀ شخصیت، سخنان و اندیشۀ شمس تبریزی تألیف محمدحسین ناصرالدین صاحب‌الزمانی؛ این کتاب، در سه قسمت، از آثار معروف و معتبر در حوزۀ شمس‌شناسی است که ابعاد مختلف زندگی، اندیشه و عرفان او را عالمانه و دقیق پژوهش و نگارش کرده است.

خط سوم: درباره شخصیت، سخنان واندیشه شمس تبریزی
پدیدآوران	ناصرالدین صاحب‌الزمانی، محمدحسین (نویسنده)
ناشر	ايران - تهران: آشيانه کتاب = آشيانه کتاب مؤسسه انتشارات عطائي = عطايي
مکان نشر	تهران
سال نشر	1386ش.
چاپ	بيستم
شابک	‎964-313-008-8
موضوع	مولوي، جلال الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. - نقد و تفسير شمس تبريزي، محمد بن علي، 582؟ - 645ق. - نقد و تفسير مولوي، جلال الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. - عرفان شمس تبريزي، محمد بن علي، 582؟ - 645ق. - عرفان عارفان - سرگذشت‌نامه
کد کنگره	‏‎‏/‎‏ش‎‏8‎‏ن‎‏2 / 280/9 BP

نگارنده از قدرت علمی و نگارش بالایی برخوردار بوده و تسلط و احاطۀ وسیع و ستودنی بر منابع تحقیق داشته است. او با سعی گسترده و نظم خاص، اثر علمی و ماندگاری فراهم نموده که بدون شک خدمت بزرگی به حوزه پُر ابهام شمس شناسی کرده است.

قسمت اول (خط سوم) شامل پیش درآمد و چهار فصل است. در پیش درآمد، ۵۵ قطعه از گفتار و روایات منحصر به فردی که در کتاب‌های مناقب العارفین، رسالۀ سپهسالار و فیه مافیه دربارۀ شمس آمده، به ترتیب شماره، عیناً و بدون توضیح آورده است.

در فصل اول، با عنوان «کاوشی در شخصیت و آرمان شمس» از نفوذ و زایشگری شمس نسبت به مولانا و عشق متقابل مولانا و شمس که معتقد است فراسوی معیارهای بشری بوده؛ سخن می‌گوید. در ادامه، شمس را با عناوینی چون میزبان بزم خدا، کودک استثنایی، آوارۀ در جستجوی گمشده، انسانی با ابعاد فراوان، به طور مبسوط تعریف و توصیف می‌کند.

فصل دوم، با عنوان «شخصیت شمس» به روانکاوی او می‌پردازد و او را از نگاه علم روانشناسی دارای تیپ استخوانی و درونگرا معرفی می‌کند و با ذکر نمونه‌هایی از گفتار و رفتار او، حالات روحی و روانی او را عمیقاً مورد تحلیل و تفسیر قرار می‌دهد و سرانجام به این نتیجه می‌رسد که شخصیت شمس از کودکی با دو احساس متضاد و توأم با خود کمتر بینی و خود برتربینی پرورش یافته است. اين دو احساس در وی از سویی نیاز به خود سازی، کمال‌گرایی؛ جستجوگری عمیق و از سوی دیگر مسئولیت رهبری مردمان و دستگیری از آنان را به شدّت شکوفا ساخته است.

در فصل سوم، با عنوان «شاهد سقوط زمان»، این سخن را مطرح می‌کند که سخنان شمس نه تنها آینۀ شخصیت او است، بلکه شاهد سقوط جهان و گواه انحطاط زمان او نیز می‌باشد. بااین سرآغاز اوضاع نابسامان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عصر شمس را که بعضاً در گفتار او انعکاس یافته تشریح و تحلیل می‌کند و انحطاط نظام‌های فدائیان الموت، خلافت بغداد و خوارزمشاهیان را در مقایسه با نظام مستحکم و منضبط مغولان توضیح می‌دهد.

فصل چهارم با عنوان «عرفان درون»، پس از یک بحث اقتصادی و ناهماهنگی‌های اجتماعی و نگاه گذرا به تاریخ سیاسی صدر اسلام از چگونگی ظهور صوفیان اوّلیه می‌گوید و با مباحئی چون خویشتن‌شناسی در عرفان، تابعیت عقل و وابستگی خرد، انسان سالاری صوفیانه و ذهن‌گرایی ادامه می‌دهد. در پایان با توجه به ویژگی‌های عرفان شمس، چهارده بُعداز ابعاد انسان کامل را از دیدگاه شمس تشریح می‌کند.

قسمت دوم، شامل ۳۱۸ قطعه از گزیده گفتارهای شمس است که در هفت بخش با موضوعاتی دربارۀ انسان، دربارۀ دیگران، دربارۀ خود، داستان‌ها، آرمان گرایی‌ها، کلمات قصار و طنزها تنظیم شده است.

قسمت سوم، فهرست‌های نشانه‌های اختصاری، منابع خط سوم، نام اشخاص و مندرجات را در بردارد:

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.