خاطرات ناصرالدین شاه از سفر و شکار در دوشان‌تپه (1299 ـ 1307ق)
خاطرات ناصرالدین شاه از سفر و شکار در دوشان‌تپه (1299 ـ 1307ق) تألیف ناصرالدین شاه قاجار؛ به کوشش فاطمه قاضیها، دوشان‌تپه به دلیل وجود حیوانات و پلنگ‌های متعدد، تفریح‌گاهی برای شاهان قاجاری بود که ضمن استراحت به شکار پلنگ و دیگر حیوانات می‌پرداختند که در این کتاب خاطرات مربوط به شکار پلنگ توسط ناصرالدین شاه درج شده است.
| خاطرات ناصرالدین شاه از سفر و شکار در دوشان‌تپه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ناصرالدین شاه قاجار (نویسنده) قاضیها، فاطمه (مصحح) |
| ناشر | گویا |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۲ |
| شابک | 9ـ131ـ312ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب از یک مقدمه و ده فصل تشکیل شده است و در پایان تصاویر اسناد آمده است.
گزارش کتاب
یکی از شکارگاه‌های اطراف تهران که مورد علاقۀ ناصرالدین شاه قاجار قرار داشت، دوشان‌تپه بود؛ چراکه تنوع حیوانات شکاری اعم از پرنده و پستاندار از جمله خرگوش، پلنگ، قوچ، بز، آهو، تیهو و... در آن منطقه در جست‌وخیز بودند. وی در سال 1268 قمری درحالی‌که چهارسال از سلطنتش می‌گذشت، دستور بنای قصر دوشان‌تپه را صادر کرد و آنچه از مفاد روزنامۀ ایران (ششم جمادی‌الثانی 1269) برمی‌آید، این عمارت در عرض یک‌سال و با همت حاجی علی‌خان حاجب‌الدوله بر روی تپه بنا شد. این قصر مجموعه‌ای از بناهای گوناگون از قبیل بیرونی، اندرونی، کلاه فرنگی و بناهای دیگر بود که در پایین تپه سربازخانه و اصطبل و کالسکه‌خانه ساخته بودند.
در سال 1278 یک رشته قنات برای تأمین آب دوشان‌تپه ایجاد شد و در سال 1279 دریاچۀ بزرگی در دوشان‌تپه ساخته شد که آب قنات به داخل آن ریخته می‌شود. در دوشان‌تپه یک میدان اسب‌دوانی قرار داشت با خیابان درخت‌کاری‌شدۀ بسیار زیبا که کمال‌الملک آن خیابان را نقاشی کرده و از گردش‌گاه‌های تهران به شمار می‌رفت. باغ‌وحش تهران نیز که در نزدیکی لاله‌زار بود، به آنجا منتقل گردید. باید گفت یکی از روزهای تماشایی در دوشان‌تپه روز اسب‌دوانی بود.
به‌هرحال دوشان‌تپه به دلیل وجود حیوانات و پلنگ‌های متعدد، تفریح‌گاهی برای شاهان قاجاری بود که ضمن استراحت به شکار پلنگ و دیگر حیوانات می‌پرداختند که در این کتاب خاطرات مربوط به شکار پلنگ توسط ناصرالدین شاه درج شده است.
یکی از ویژگی‌های ناصرالدین شاه در طول پنجاه سال حکومتش بر سرنوشت این ملت و مملکت آن بود که خاطراتش را از خود بر جای گذاشته است و هر زمان که مراسم و جشن و سرور یا عزاداری و روضه‌خوانی و هر نوع تجمع دیگری برقرار بوده، همه را با دقت توصیف و برای آیندگان به یادگار گذاشته است. هدف از انتشار این کتاب در وهلۀ نخست آشنایی با خلق‌وخو و روحیات دیکتاتوری است که پنجاه سال حکومت کرد؛ دیگر اینکه این اسناد به‌ویژه زمانی که دست‌خط رئیس مملکت باشد، از منابع بسیار مهم و رکن اساسی تحقیقات تاریخی دانسته می‌شوند.
این کتاب دربرگیرندۀ خاطرات ناصرالدین شاه از دوشان‌تپه به‌تناوب و در سال‌های 1299 ـ 1307 قمری است که شامل مطالبی از قبیل عزیمت به دوشان‌تپه، توقف در آنجا و گشت‌وگذار در اطراف آن، همراهان او، شکارچیان، شرح شکارها، گفتگوها، زن‌های همراه و.... است. گفتنی است در این سفرها افزون بر شکار و خوش‌گذرانی، گاهی رجال دولتی را به حضور می‌خوانده و ساعت‌های مدید به بررسی و پاسخ‌گویی نامه‌های رسیده از ولایات و دارالخلافه‌ها می‌پرداخته و جواب می‌نوشته است و زمانی که این مهم را به انجام می‌رساند، با خیال راحت به شکار و سایر تفریحات می‌پرداخت.
آنچه دربارۀ نوشته‌های ناصرالدین شاه در این کتاب جلب توجه می‌کند، این است که برای آشنایی با جغرافیای تاریخی و زیست محیطی اطلاعات ارزنده‌ای به دست می‌دهد؛ از جا که گذر کرده، از دشت و باغ، دره و کوه و آبادی و روستاهای کوچک و... همه را به بهترین وجهی توصیف کرده است. همچنین افرادی که دیده یا ملاقات کرده، لباس و چهره و طرز سخن‌گفتن آنها را به‌خوبی توصیف نموده است؛ نیز آشنایی با انواع پرنده‌های شکاری و پستاندارانی که در آن زمان در زیستگاه‌ها به سر می‌برده‌اند و شاید توسط وی و همراهانش شکار شده‌اند و شاید امروزه منقرض باشند، از دیگر مطالب باارزش این مجموعه است.
مطالب کتاب به ترتیب عبارت‌ان از: فهرست مطالب، فهرست تصاویر، مقدمه و سپس متن تصحیح‌شده که حاوی دست‌خط شخص ناصرالدین شاه، دخترش فخرالدوله، امین خلوت و بعضی دیگر است که به نقل همۀ وقایعی که در این سفرهای کوتاه روی داده پرداخته است. بعد از متن اصلی، بیست سند مربوط به دورۀ ناصرالدین شاه و بعد از آن انتخاب، تصحیح و به کتاب ضمیمه شده است تا وضعیت فعلی دوشان‌تپه نیز روشن شود.[۱]
پانويس