كتاب خاص الخاص للثعالبي

كتاب خاص الخاص، اثر ابومنصور عبدالملک بن محمد بن اسماعیل ثعالبى (350-429ق)، اثری ادبی و در واقع فرهنگ‌نامه‌ای است از امثال و حکم عربی به نظم و نثر و کلمات حکمت‌آمیز و پندآموز بزرگان.

خاص الخاص
پدیدآوران	ثعالبی، عبدالملک بن محمد (نويسنده) عزب، محمد زینهم محمد (محقق)
ناشر	الدار الثقافیة للنشر
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1429ق - 2008م
چاپ	1
شابک	‎977-339-260-0
موضوع	شعر عربی - قرن 5ق. - نثر عربی - قرن 5ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/‎‏ث‎‏7‎‏خ‎‏2 3914 ‏‎‏PJA‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

این کتاب، یکی از بهترین و شگفت‌انگیزترین کتاب‌های ثعالبی است که آن را با تکیه بر منابع کهن پیش از خود، با عبارات قدرتمند و استعاره و تشبیهات قوی، در زمینه حکمت، ادب و شعر، نوشته است.

در این کتاب که نوعی فرهنگ‌نامه عظیم امثال و حکم عربی به نظم و نثر است، مردان فرهنگی ایران جایگاه رفیعی دارند و بااینکه اثری ادبی است، در بخش‌های معایب و محاسن، مخصوصاً در معرفی قشرهای مختلف اجتماعی، به اخلاقیات اهمیت بسیار داده شده است.

کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب، در قالب هفت باب، عرضه شده است. در نخستین باب، اقوال و کلمات قصار فصحا و برخی از علما و نویسندگان معروف آمده که نویسنده به دلیل زیبایی و فصاحت آنها، از این کلمات، تعبیر به اعجاز نموده است. از جمله مطالب این باب، سخن زیر است که نویسنده آن را از حسن بن سهل نقل کرده است: «عجبت لمن يرجوا من فوقه كيف يحرم من دونه».

ترجمه: در شگفتم از کسی که به بالادست خود امید دارد، چگونه پایین‌دست خود را محروم می‌گذارد.

در باب دوم، معروف‌ترین امثال عرب و عجم و خاصه و عامه، معرفی شده است. از جمله این امثال، می‌توان به «الشكر مفتاح الزيادة» (سپاسگزاری کلید افزایش است) اشاره نمود که آیه 7 سوره ابراهیم: «لئن شكرتم لأزيدنكم» نیز بر این امر، دلالت دارد.

عناوین سایر ابواب کتاب عبارت است از:

1. آنچه که برخی از ملوک، مرا به آن امر نمودند؛
2. لطائف ظرفا؛
3. سخن گفتن هرکسی از صنعت و حرفه و حال خویش (متفاوت با آنچه جناب جاحظ در این‌باره پرداخته است)؛
4. توقیعات گزیده‌شده از شاهان و بزرگان؛

5. عجایب شعر و شعرا.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. عارف ابوخلف الزغلول، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، 1384.