حنیفه در إعراب و توضیح صحیفه
حنیفه در اعراب و توضیح صحیفه (لطائف دقیقه در صحیفه سجادیه)، اثر محمدرضا هاتفی (معاصر) اثری پژوهشی در تبیین لطایف دقیق ادبی، اعرابگذاری و شرح مفاهیم عالی «صحیفه سجادیه» با استناد به آیات، روایات و اشعار و امثال عرب است.
| حنیفه در إعراب و توضیح صحیفه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | هاتفی، محمدرضا (نويسنده) |
| عنوانهای دیگر | (لطائف دقیقه در صحیفه سجادیه): با استشهاد از آیات، روایات، أشعار و أمثال عرب |
| ناشر | عادل عبدالجلیل بترجی |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1401ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | ۹۷۸-۶۰۰-۶۷۳۷-۸۳-6 |
| موضوع | علی بن حسین (ع)، امام چهارم، 38 - 94ق. صحیفه سجادیه -- إعراب - علی بن حسین (ع)، امام چهارم، 38 - 94ق. - صحیفه سجادیه -- صرف و نحو - علی بن حسین (ع)، امام چهارم، 38 - 94ق. صحیفه سجادیه -- مسائل لغوی - علی بن حسین (ع)، امام چهارم، 38 - 94ق. -- صحیفه سجادیه -- جنبههای قرآنی - زبان عربی - صرف و نحو - زبان عربی - اعراب |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | 3079ص8ع 267/1 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه نگارش
انگیزه اصلی نویسنده، تکمیل و تدوین یادداشتهای علمی حاصل از حضور در کلاسهای درس استاد «محمود آقا انصاری» و تسهیل فهم ساختار ترکیبی و معانی بلند صحیفه سجادیه برای خوانندگان است. نویسنده در مقدمه کتاب تصریح میکند که در دهه شصت شمسی، هنگام تحصیل در کلاسهای استاد خود، نحوه ترکیب و نکات ادبی صحیفه را یادداشت میکرده است. وی بیان میدارد که برای کمک به فهم بهتر متن دعاهای امام سجاد (ع) و شناخت جایگاه هر کلمه در عبارت، تصمیم به اصلاح، تکمیل و چاپ این اوراق پراکنده گرفت تا زحمات استادش به ثمر بنشیند و اثری ماندگار برای پژوهشگران فراهم آید[۱].
ساختار
مطالب کتاب در سه جلد تنظیم شده و متن هر دعا را بهصورت فراز به فراز همراه با تحلیل اعرابی و توضیحات تفسیری بررسی میکند. جلد نخست شامل مقدمه و شرح دعای اول تا نوزدهم است، جلد دوم دعای بیستم تا چهل و یکم و جلد سوم دعای چهل و دوم تا پنجاه و چهارم.
سبک نگارش
- تحلیلی و قاعدهمند: نویسنده با دقت تمام به کالبدشکافی دستور زبانی (صرفی و نحوی) واژگان پرداخته و وجوه مختلف اعرابی را بررسی میکند[۲].
- مستند و تطبیقی: برای تبیین معانی، به طور گسترده از شواهد قرآنی، روایی و اشعار کلاسیک عرب (مانند سرودههای متنبی و زهیر) بهره میبرد[۳].
- توضیحی و کلامی: در کنار مباحث ادبی، بهتناسب متن، به مباحث اعتقادی، عرفانی و اخلاقی نیز ورود کرده و به نقد یا تأیید آرای اندیشمندان دیگر میپردازد[۴].
اهمیت شرح یا ترجمه
- دقت علمی در اعرابگذاری: این اثر یکی از معدود کتبی است که با تمرکز بر «علم اعراب»، گرههای ادبی متن صحیفه را باز کرده و ارزش علمی آن را برای دانشوران آشکار میکند[۵].
- پیوند میان وحی و دعا: با تطبیق فرازهای دعا با آیات قرآن، نشان میدهد که کلام امام سجاد (ع) چگونه از سرچشمه قرآن نشئتگرفته است[۶].
جامعیت منابع: استفاده از نظرات نحویان بزرگی چون سیبویه، خلیل، زمخشری و ابن هشام در کنار تفاسیر معتبری چون کشاف، به کتاب اعتباری ویژه بخشیده است[۷].
نوع شرح یا ترجمه
نوع این اثر، شرح مزجی، ادبی و تحلیلی است که با تمرکز بر تبیین ساختار نحوی (اعراب) انجام شده است. نویسنده ابتدا بخشی از دعا را ذکر کرده و سپس بهصورت جزءبهجزء به بررسی نقش کلمات میپردازد؛ بهعنوان نمونه در تحلیل عبارت «الحمدلله»، بیش از ده احتمال برای نوع «لام» در آن ذکر شده و وجوه مختلف معنایی «حمد» بررسی میگردد[۸]. از مهمترین ویژگیهای این شرح، ریشهیابی لغات و تبیین تفاوتهای ظریف معنایی میان واژگان مشابه (مانند تفاوت «سنت» و «بدعت» یا «حمد» و «شکر») با نگاهی به قواعد ادبی و کلامی است[۹].
در پایان و پس از جمعبندی مباحث، میتوان چنین ادعا کرد که این کتاب مانند یک ذرهبین علمی است که بر ظرافتهای دستوری صحیفه سجادیه تابیده شده تا زیباییهای پنهان در ساختار کلام امام (ع) را برای مخاطب آشکار سازد.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.