جمهوری آن سوی ارس، از خیال تا واقعیت (فرآیند شکل‌گیری جمهوری آذربایجان)
| جمهوری آن سوی ارس، از خیال تا واقعیت (فرآیند شکل‌گیری جمهوری آذربایجان) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دشتبانی، داود (نویسنده) |
| ناشر | نگارستان اندیشه |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۶ش |
| موضوع | مسلمانان -- قفقاز -- تاریخ,آذربایجان (جمهوری) -- تاریخ,قفقاز -- تاریخ,ترکیه -- تاریخ -- امپراتوری عثمانی، ۱۲۸۸-۱۹۱۸م. |
| کد کنگره | |
جمهوری آن سوی ارس، از خیال تا واقعیت (فرآیند شکل‌گیری جمهوری آذربایجان) تألیف داود دشتبانی، این پژوهش در صدد است با پیگیری تحولات سیاسی و بین‌المللی، جریان‌های اصلی روشنفکری، احزاب و گروه‌ها و نشریه‌های جامعه مسلمانان قفقاز را نشان دهد که جمهوری خلق آذربایجان در چه فرآیندی به وجود آمد و از بین رفت، به این پرسش پاسخ دهد که آیا دگردیسی هویت تاریخی جامعه مسلمانان قفقاز، از هویت ایرانی به هویتی نوین و شکل‌گیری هویت جدید جمهوری خلق آذربایجان یک فرآیند درون زای اجتماعی بوده است؟ نقش سیاست‌های دولت روسیه تزاری در این تحویل هویتی چه بوده است؟ مبلغین ترک گرایی و اسلامی گرایی امپراتوری عثمانی چه نقشی در این دگردیسی ایفا کرده‌اند؟ و در پایان نشان دهد شکل‌گیری جمهوری آذربایجان، نتیجه تحولات اجتماعی جامعه مسلمانان قفقاز جنوبی بوده و یا تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی آن را رقم زد.
ساختار
کتاب در چهار فصل نگارش یافته است. رقابت بر سر قفقاز
فصل دوم: سیاست تبلیغاتی عثمانی در قفقاز و آغاز ترکی گرایی
فصل سوم: انقلاب‌های روسیه و ایران و تأثیر آن بر مسلمانان قفقاز
فصل چهارم: قفقاز زیر سایه عثمانی
گزارش کتاب
ناحیه مسلمان نشین قفقاز جنوبی که تا پیش از اشغال توسط روس ها همواره بخشی از ایران محسوب می‌شد طی فرآیندی از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم راهی دیگر پیمود. بخشی از روشنفکران این جامعه، مبلغ هویتی تازه شدند که آشکارا ایران گریز و بلکه ایران ستیز بودند و گرایش روشنی به ایدئولوژی نوظهور ترک گرایی و دولت عثمانی داشتند. انقلاب سال‌های 1905 و 1917 روسیه این فرصت را برای این دسته از روشنفکران فراهم آورد تا تحت عنوان جمهوری دموکراتیک آذربایجان اعلام موجودیت کنند. دولت جمهوری آذربایجان درگیر و دار درگیریهای داخلی و اختلاف ها با دو جمهوری ارمنستان و گرجستان در سال 1920 با حمله ارتش سرخ مواجه و عمرش پایان یافت. اما این دوره کوتاه تأثیر عمیقی بر هویت ملی این جمهوری نهاد تا امروز باقی است.
مهمترین پژوهش صورت گرفته در این موضوع اثر تادیوس سه ویتوخوسکی است که با عنوان آذربایجان روسیه، شکل‌گیری هویت ملی در یک جامعه مسلمان به زبان فارسی ترجمه و منتشر شده است. سیر حوادث بین‌المللی با ادامه جنگ اول جهانی و وقوع انقلاب 1917 منجر به جنگ داخلی در روسیه می‌شود و ملل قفقاز با تحریک دولتهای درگیر در جنگ جهانی به شکل دولتهای جدید ترغیب شدند و بدین شکل جمهوری‌های سه گانه قفقاز تشکیل شد. اثر دیگر سه ویتو خوسکی تحت عنوان روسیه و آذربایجان تکمله‌ای بر کتاب پیشین وی است. در نتیجه و پی نوشت کتاب، نویسنده تحولات سیاسی دو قران اخیر آذربایجان ایران و قفقاز را دوباره مرور می‌کند. در کتاب حاضر تلاش شده تا بیش از همه روایت منابع ترکی (آذربایجانی و عثمانی) و تحقیقات صورت گرفته غربی سیر دخالت قدرت‌های خارجی در شکل دهی حوادث، تحولات و هویت نوین مسلمانان این منطقه نشان داده شود. تحولات جمهوری آذربایجان طی در طی یک قرن گذشته نشانگر سردرگمی و بی نتیجه بودن (یافتن و ساختن این نقطه اتصال وجودی) است و با وجود تلاش حاکلمان این سرزمین در زدودن زبان فارسی به عنوان زبان ادبی، اداری و علمی این منطقه قادر بر فائق آمدن بر بحران هویت و غالب کردن وعمق بخشیدن به هویت نوین نبوده‌اند.
این پژوهش می‌تواند ضمن ارائه یک گزارش مستند نشان دهد که هویت ملی شکل گرفته در جمهوری آذربایجان یک هویت کاملا برساخته و بدون پیشینه تاریخی، فرهنگی استوار و ریشه دار است که در نتیجه سیاست‌های توسعه طلبانه روسیه تزاری و عثمانی از ریشه ایران خود به دور افتاده است. پژوهش حاضر در صدد است تصویری از تأثیر طولانی مدت انفعال و پیگیر نشدن منافع ملی در سرزمین‌های همجوار از سوی دستگاه دیپلماسی ایران را نشان دهد و رهیافتی برای سرعت عمل و شناخت تحولات و اثر گذاری مؤثر در آینده باشد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران