جاودان‌نامه کبیر به لهجه گرگانی
| جاودان‌نامه کبیر به لهجه گرگانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نعیمی تبریزی، فضل‌الله (نویسنده) |
| ناشر | فرهنگستان زبان و ادب فارسی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1402 |
| شابک | 9ـ35ـ5305ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
جاودان‌نامه کبیر به لهجه گرگانی تألیف فضل‌الله استرآبادی، «جاودان‌نامه» تفسیری است که فضل‌الله بر قرآن نوشته و تأویل‌های تازه‌ای را که برای آیات آن یاد کرده گواه حقّانیت دعوی‌های خویش پنداشته است.
گزارش کتاب
پس از قتل فضل‌الله استرآبادی، آثار و تألیفات چندی از وی باقی ماند که «فلسفۀ حروفیه» را به صورت موجز و کلی شرح می‌دهد. افزون بر این آثار، جانشینان و مریدان دانش‌آموختۀ فراوانی بعد از او باقی ماندند. آنان به جمع‌آوری، استنساخ و شرح آثار استاد خود همت گماشتند و این آثار را حفظ کرده و برای نسل‌های بعدی برجای گذاشتند.
در سال 775 قمری در شهر تبریز علم تأویل حروف مقطعۀ قرآن و اسرار ارکان شریعت مانند صلاة و صوم و غیر آن بر فضل‌الله استرآبادی منکشف شد. این موضوع را سیداسحاق از جانشینان فضل‌الله چنین شرح می‌دهد: «چنان‌که در کتب مکرمه موسوم‌اند به جاودان‌نامۀ الهی خدایی و محبت‌نامۀ الهی و عرش‌نامۀ الهی منظومه که بیان آن مذکور است». به تعبیری علم فضل‌الله در «تأویل مقطعات قرآن و اسرار ارکان شریعت و ...» در سال 775 هجری بود و تاریخ تألیفات حروفی وی مانند آغاز تألیف «جاودان‌نامه» در سال 788 هجری است.
فضل‌الله ابتدا «جاودان‌نامه» را روی اوراق می‌نوشت، اما منظم نبودند؛ یعنی به شکل طومار نوشته شده است. دربارۀ شروع نگارش جاودان‌نامه چنین توضیح می‌دهند: «جاودان‌نامۀ الهی جل اسمه در ابتدا از ید قدرت خدا در ورق‌ها به کتابت می‌آمده است آن‌چنان‌که ورق دایره، مقدار جزئی واقع شده است و سه ورق باکویه جزئیست». و در اشاره به ترتیب موضوعات کتاب، فضل‌الله می‌گوید: «ابتدای خلقت از اینجا نه از اوراق دیگر» است که این بخش در ابتدای «جاودان‌نامه» آمده است. دلیل دیگر بر جمع و تنظیم این کتاب توسط شاگردان و جانشینان فضل‌الله این است که او دربارۀ جمع‌آوری و ترتیب موضوعات اوراقی که نوشته است، به جانشینان خود وصیت می‌کند که تمام آیات قرآنی که در موضوع «وجه» آمده است را در یک جا کنار هم قرار دهند؛ بنابراین جانشینان او به این وصیت عمل کردند و «آیات وجه» را در یک بخش گنجاندند.
«جاودان‌نامه» تفسیری است که فضل‌الله بر قرآن نوشته و تأویل‌های تازه‌ای را که برای آیات آن یاد کرده گواه حقّانیت دعوی‌های خویش پنداشته است. پیروان او از این کتاب در نوشته‌های خود جمله‌ها نقل کرده‌اند. برخی صفحه‌های آن سراسر به فارسی است و حتّی یک واژۀ گرگانی ندارد. نثر آن همه جا بسیار ساده است. و در آن هیچ‌گونه صنعت به کار نرفته و حتّی دقت بسیار نیز نشده و فقط فضل‌الله کوشیده است آنچه می‌خواسته به سادگی یادداشت کند. گاهی غلط دستوری در جمله‌های آن دیده می‌شود. «جاودان‌نامۀ کبیر» بیش از هر چیز، یک کتاب تأویل آیات و احادیث است. چنانچه مطلبی متناسب با موضوعی از این تأویل‌های قرآن باشد، حتی اگر از تورات و انجیل باشد، آن را به کار برده است.
در این کتاب بابی با عنوان «باب منامات» وجود دارد. این باب که به «نوم‌نامه» نیز معروف است، دربرگیرندۀ خواب‌های فضل‌الله است و شخصی به نام سید حسن اوراق آن قسمت را از باکو آورده است.
این کتاب فقط با گویش گرگانی نوشته نشده است، بلکه بخشی به فارسی معیار و رسمی و بخشی به گویش گرگانی است. در این کتاب آغاز هر بخش از کتاب یا ورود به مباحث جدید، معمولاً با بسمله نشان داده شده است؛ البته در مواردی در میان جمله‌ها خط تیره قرار داده‌اند که گاه این خط‌ها به‌مثابۀ «بسمله» هستند.
تصحیح این کتاب بر اساس شش نسخه انجام گرفته است که کهن‌ترین نسخه آن به تاریخ 992 قمری استنساخ شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات