تعليقة موجزة شريفة علی كتاب المكاسب و البيع (رشتی)
| تعلیقة موجزة شریفة علی کتاب المکاسب و البیع (رشتی) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | انصاری، مرتضی بن محمدامین (نویسنده) رشتی، حبیب‌الله (حاشيه نويس) |
| ناشر | مجمع الذخائر الاسلامىة |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1316 ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تعليقة موجزة شريفة علی كتاب المكاسب و البيع تألیف حبيب‌الله بن محمد على خان گيلانى رشتى (م 1312 ق).
درباره كتاب
اين كتاب مجموعۀ با ارزشى از حواشى بر مكاسب شيخ اعظم انصارى «قده» (م 1281 ق) است كه توسط ميرزا حبيب‌الله رشتى در اواخر زندگانى شيخ اعظم انصارى در زمانى كه به بحث و تدريس آن اشتغال داشته است نوشته شده است و بعدها توسط شاگردانش بتدريج گردآورى و آماده شده است.
ارزش و اعتبار
اگر چه مؤلف داراى كتاب‌هاى معتبرى در مباحث اجاره، بيع، غصب، و رهن در شرح بر شرايع الإسلام مى‌باشد اما اين كتاب نيز از آن نظر كه با توجه به نظريات شيخ اعظم تأليف شده داراى جايگاه خاصى است.
حواشى مذكور در كتاب بسيار مختصر و بدون بررسى تفصيلى مباحث نوشته شده و در موارد نادرى نيز به منابع و مآخذ مراجعه شده است. شايد مختصرترين حاشيه بر مكاسب شيخ اعظم همين حاشيه باشد.
از آنجايى كه اين حواشى در هنگام تدريس آن توسط مؤلف نوشته شده است اكثر اين حواشى به تقرير و توضيح عبارات مكاسب اختصاص دارد و در مواردى نيز نقد و بررسى نظريات شيخ اعظم در آن ديده مى‌شود.
مقرّر
در متن كتاب موجود نامى از فردى كه اين حواشى را جمع‌آورى كرده است موجود نيست امّا در كتب تراجم مثل الذريعة و مستدركات أعيان الشيعة دو نفر را به عنوان مقرر بحث‌هاى ميرزا حبيب‌الله و داراى كتاب حاشيه بر مكاسب ذكر نموده‌اند.
نفر اول سيد محمدباقربن مرتضى درچه‌اى اصفهانى (م 1342 ق) است. صاحب الذريعة در كتاب نقباء البشر جلد 1 صفحۀ 224 و در الذريعة جلد 4 صفحۀ 372 و جلد 6 صفحۀ 154 مى‌نويسد:
هاجر إلى العتبات مع آیت‌الله النائينیو قرأ في النجف على العلامة الميرزا حبيب‌الله الرشتي و كتب حاشية المكاسب و الرسائل من تقريراته.
فرد ديگر سيد محمدباقربن على (صاحب حاشيه بر قوانين) قزوينى (م 1328 ق) مى‌باشد.
در مستدركات أعيان الشيعة جلد 3 صفحات 216 و 217 در ذكر نام تأليفات وى مى‌نويسد: حاشية المكاسب و هو تقريرات درس أستاذه الميرزا حبيب‌الله الرشتي.
در هر حال اين كتاب را هر كدام از اين دو گردآورى كرده باشند آن چنان كه در خاتمۀ كتاب آمده است در ابتدا گروهى از شاگردان مؤلف اين كتاب را جمع‌آورى نموده و سپس يكى از دو فرد مذكور آن را تصحيح و تحقيق نموده است.
در پايان اين كتاب آمده است:
كان أصل الحواشي غير مدوّن فدوّنها جماعة من الأصحاب من جامع لجميعها و حافظ لجلّها لكنّها أوركهم الطبيعة الثانوية فحرّفوا حروفا منها لا عن قصد إلى ذلك حتى وفقنیالله تعالى للعرض على أصل خطه الشريف فجمعتها كما هي من دون زيادة و نقيصة و أسقط منها ما أسقطه شيخنا المعظم و زدت عليها ما زادها دام أفضاله خصوصا في المتأخرين من الأزمنة حينا بعد حين.
تاريخ تأليف
با توجه به اين كه كتاب مكاسب محرمه در اواخر عمر شريف شيخ اعظم «قده» (م 1281 ق) نوشته شده است و از طرفى ميرزا حبيب‌الله رشتى پس از نام شيخ اعظم عبارت «دام ظلّه» را ذكر نموده است (صفحات 509، 510، 513).
بنابراین اين كتاب حدود سال‌هاى 1275ق تا 1281ق نوشته شده و زمان جمع‌آورى آن نيز به احتمال زياد قبل از 1300 قمرى بوده است.
تاريخ انتشار
همان طور كه در كتاب «مقدمه‌اى بر فقه شيعه» صفحۀ 345 اشاره شده است اين كتاب در سال 1317ق در تهران چاپ شده است و تجديد چاپ كتاب موجود توسط انتشارات مجمع الذخائر الإسلامية در قم انجام گرفته است.
نسخه‌ها
همان طور كه در پايان كتاب آمده است در چاپ اول اين كتاب از نسخه‌اى كه به خط شريف مؤلف بوده است نسخه بردارى شده است و نويسندۀ آن مصطفى بن محمد رازى بوده است.
محقق و مصحح كتاب موجود نيز ملا محمد صادق مازندرانى نورى «دام علاه» بوده است.
مطالب
هر سه قسمت مكاسب محرمه، بيع، خيارات به صورت مختصر شرح داده شده است.
قسمت اول از صفحۀ 505 تا 512 حاشيه بر مكاسب محرمه است.
قسمت دوم از صفحۀ 513 تا 518 كتاب البيع.
قسمت سوم از صفحۀ 518 تا پايان چهارمين مسأله از مبحث نقد و نسيئه از كتاب خيارات مى‌باشد.
در قسمت مكاسب محرمه مباحث تشبيب مرئۀ محرّمه، صور ذوات ارواح، حرمت تصوير تنجيم، حفظ كتب ضاله، رشوه، هديه، غش، غناء، غيبت، مراهنه و كذب مورد بحث قرار گرفته است.
در قسمت كتاب بيع مباحث تعريف بيع، عقد، قاعدۀ على اليد و بيع وقف آورده شده است.
در قسمت خيارات نيز در مورد اقسام خيار (حيوان، عيب) تا چهارمين مسأله از مبحث نقد و نسيئه مطرح شده است.
ويژگى‌ها
مهم‌ترين ويژگى كتاب اختصار مطالب مطرح شده در آن مى‌باشد، مؤلف بندرت به مآخذ مراجعه نموده و فقط نام علامۀ حلّى، محقق خوانسارى صاحب حاشيه بر حاشيۀ عضدى، شهيد ثانى صاحب مسالك مى‌باشد.
تنوع در عناوين و احترام خاصى كه گردآورندۀ مطالب نسبت به مؤلف ابراز نموده است از ديگر ويژگى‌هاى مهم اين كتاب است، به عنوان نمونه از مؤلف با عناوينى مثل سناد الأفاضل، شيخ المشايخ، العارف بمعانیكلامه، سناد الأعلام، الفقيه الممارس، عماد الفقهاء، المحشي البارع، أستاد الأساتيد، العارف بمجامع كلامه، المدقق الأستاد، الوحيد السناد ياد نموده است.
از طرف ديگر به دليل علاقه‌اى كه گردآورنده به ميرزا حبيب‌الله رشتى داشته است با احترام خاصى ادعيۀ متفاوتى را نظير طول الله عمره، دام ظلّه، سلّمه الله، أطال الله بقائه، مد ظلّه، دام بقائه، دام أفضاله، دام مجده، دام علاه، أطال الله عزّه پس از نام وى ذكر نموده است.